Πώς μπορείς να πείσεις ένα παιδί ότι είναι για το καλό του να μελετάει και να εξασκείται στο σχολείο; Ποιο επιχείρημα μπορεί να υπερνικήσει το καλώς ελκυστικότερο παιχνίδι; Ή πώς να το κινητοποιήσεις να κοπιάσει για την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, μιας ξένης γλώσσας ή την εξάσκηση σε ένα άθλημα;
Αδυνατώ να σκαρφιστώ άλλο πειστικό επιχείρημα από το να διδάσκεται με τρόπο παιχνιδιάρικο. Ή να το εμπνεύσεις μέσα από επιτυχημένα πρότυπα. Κι αν δεν πρόκειται για πειστεί έτσι, τότε δε μένει παρά να ακολουθήσει τη συμβουλή του γονέα ή κηδεμόνα που δίνεται με γνώμονα το καλύτερο δυνατό για το μέλλον του. Όσο κι αν αυτός ο τρόπος δεν ικανοποιεί μάλλον ούτε τη μια ούτε την άλλη πλευρά... Η άνιση πίεση σίγουρα δεν ωφελεί και στο τέλος, όπως πάντα, ο καθένας θα πάρει αυτό που του αξίζει.
Αδυνατώ να σκαρφιστώ άλλο πειστικό επιχείρημα από το να διδάσκεται με τρόπο παιχνιδιάρικο. Ή να το εμπνεύσεις μέσα από επιτυχημένα πρότυπα. Κι αν δεν πρόκειται για πειστεί έτσι, τότε δε μένει παρά να ακολουθήσει τη συμβουλή του γονέα ή κηδεμόνα που δίνεται με γνώμονα το καλύτερο δυνατό για το μέλλον του. Όσο κι αν αυτός ο τρόπος δεν ικανοποιεί μάλλον ούτε τη μια ούτε την άλλη πλευρά... Η άνιση πίεση σίγουρα δεν ωφελεί και στο τέλος, όπως πάντα, ο καθένας θα πάρει αυτό που του αξίζει.
Είναι τα σημερινά παιδιά μήπως πολύ καλομαθημένα; Γεγονός είναι ότι μεγαλώνουμε τα μέλη της αυριανής κοινωνίας, τουλάχιστον στη Δύση όπου επικρατούν κατά κόρον ειρηνικές συνθήκες διαβίωσης και πληθώρας αγαθών, έτσι που τους είναι συνήθως ξένο να μοχθήσουν, να κοπιάσουν, να κουραστούν για κάποιο στόχο. Μόνιμη επωδός της εποχής μοιάζει να είναι: «Μη ζοριστεί το παιδί!» Όταν δε ο δάσκαλος στο σχολείο, ο κατ΄ εξοχήν παιδαγωγός, εκφράσει κάτι εναντίον των επιδόσεων του παιδιού ή το κρίνει σχετικά, τότε οι μοντέρνες μέθοδοι μιλούν για διδακτική ανεπάρκεια και αναζητούν προς αυτή την κατεύθυνση τις ευθύνες για αυτό το θράσος από μέρος του δασκάλου!
Φταίνε άραγε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου έχουμε εθιστεί στην ταχύτητα και την ευκολία; Όπου εντέχνως αποκρύπτεται τι κόποι απαιτούνται για την απόκτηση των όποιων αγαθών, κατά το ρητό που μαθαίναμε εμείς κάποτε στο σχολείο; Τα τεχνολογικά μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας σίγουρα έχουν κάνει τη ζωή μας πιο εύκολη, αλλά σε τι αντανακλαστικά εθίζονται οι νέοι άνθρωποι όταν μαθαίνουν να έχουν ό,τι θέλουν με το πάτημα ενός κουμπιού;
Κανείς δε λέει να απαρνηθούμε τις ανέσεις της εποχής μας και να γυρίσουμε στις σπηλιές, αλλά όταν σου είναι τόσο ξένο το γεγονός ότι πολλές φορές σε αυτή τη ζωή τα πράγματα δε δουλεύουν έτσι αυτόματα παρά χρειάζεται προσπάθεια κι επιμονή, δε θα πελαγώσεις με την πρώτη; Δεν πρόκειται κατ΄ αναλογία με τη εξάσκηση του σώματος που αν λείπει, το τελευταίο ατονεί και οι μύες χαλαρώνουν, ανέτοιμοι να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις αν χρειαστεί;
Αυτή ακριβώς η μεταφορά με βοηθά να μεταβώ στον επόμενο συλλογισμό μου σε σχέση με το ότι όλα αυτά φαίνεται σήμερα να αποκτούν μια ακόμη πιο ενδιαφέρουσα διάσταση την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Γνώστης και χρήστης ο ίδιος αυτών των τεχνολογιών, εντυπωσιάζομαι ωστόσο πολύ συχνά τελευταία ανακαλύπτοντας κάθε φορά τι είναι σε θέση να καταφέρουν.
Αφήνοντας προς το παρόν απ΄ έξω το θέμα της πρόσβασης και των διακρίσεων, μπορεί κανείς σήμερα κυριολεκτικά με το πάτημα ενός κουμπιού να παράγει κείμενο, εικόνες, ακόμη και κώδικα μηχανής, αποτελέσματα τα οποία θα απαιτούσαν πολύ χρόνο και ενέργεια διαφορετικά. Το καίριο ερώτημα που τίθεται όμως είναι αν έχοντας μάθει πλέον μόνο έτσι, θα είναι σε θέση ο χρήστης να γίνει παραγωγικός αυτόνομα, ή ακόμη καλύτερα, να κρίνει ουσιαστικά τα παραγόμενα;
Πρόκειται για τη λεγόμενη «ειρωνεία της αυτοματοποίησης», όπως αποκαλείται από τους ειδικούς (δες εδώ), κατά την οποία αυτοματοποιώντας εργασίες ρουτίνας κι αφήνοντας μόνο το χειρισμό των εξαιρετικών περιπτώσεων στον άνθρωπο, του στερείς ουσιαστικά τη δυνατότητα να εξασκεί την κριτική του ικανότητα και να την ενδυναμώνει. Και κάπως έτσι, καταλήγουμε σε όσα λέγαμε πριν ότι μας καθιστούν ατροφικούς και απροετοίμαστους στην αντιμετώπιση των εξαιρέσεων που είναι βέβαιο ότι θα προκύψουν!
Το podcast της ARD που μου έδωσε αρχικά τροφή για σκέψη είχε τον τίτλο: "Macht KI uns dümmer?" (Μας κάνει η τεχνητή νοημοσύνη πιο χαζούς;). Σε αντίθεση με την προκλητικότητα του τίτλου, όλα δείχνουν ότι η τεχνολογία αυτή δύναται να ενισχύσει τις δυνατότητές μας ως ανθρώπων και κάθε άλλο παρά τεχνοφοβικός είμαι. Αυτό που σαφώς κάνει τη διαφορά είναι πώς γίνεται χρήση της. Κι αν κάτι οφείλουμε σήμερα να διδάξουμε στα παιδιά μας είναι αυτήν ακριβώς την κριτική χρήση.
Η πρόκληση έγκειται στο γεγονός ότι οι τεχνολογικές αυτές αλλαγές φαίνεται να συμβαίνουν με πολύ πιο γοργούς ρυθμούς απ΄ όσο μπορούμε να διαχειριστούμε ως κοινωνία. Μένει να φανεί αν τα ανακλαστικά ευκολίας είναι πιο ισχυρά από αυτά που μπορούν να υποσχεθούν περισσότερη αυτονομία, ελευθερία, δημοκρατία ή ό,τι άλλο προϋποθέτει κριτική ικανότητα.
Η εικόνα του παιδιού πάντως που για να λύσει τις σχολικές ασκήσεις του απευθύνεται στο ChatGPT χωρίς κανέναν έλεγχο, όπως περιγράφεται εδώ, καθε άλλο παρά καθησυχαστική είναι. Το νου σας, γονείς!
Φταίνε άραγε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου έχουμε εθιστεί στην ταχύτητα και την ευκολία; Όπου εντέχνως αποκρύπτεται τι κόποι απαιτούνται για την απόκτηση των όποιων αγαθών, κατά το ρητό που μαθαίναμε εμείς κάποτε στο σχολείο; Τα τεχνολογικά μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας σίγουρα έχουν κάνει τη ζωή μας πιο εύκολη, αλλά σε τι αντανακλαστικά εθίζονται οι νέοι άνθρωποι όταν μαθαίνουν να έχουν ό,τι θέλουν με το πάτημα ενός κουμπιού;
Κανείς δε λέει να απαρνηθούμε τις ανέσεις της εποχής μας και να γυρίσουμε στις σπηλιές, αλλά όταν σου είναι τόσο ξένο το γεγονός ότι πολλές φορές σε αυτή τη ζωή τα πράγματα δε δουλεύουν έτσι αυτόματα παρά χρειάζεται προσπάθεια κι επιμονή, δε θα πελαγώσεις με την πρώτη; Δεν πρόκειται κατ΄ αναλογία με τη εξάσκηση του σώματος που αν λείπει, το τελευταίο ατονεί και οι μύες χαλαρώνουν, ανέτοιμοι να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις αν χρειαστεί;
Αυτή ακριβώς η μεταφορά με βοηθά να μεταβώ στον επόμενο συλλογισμό μου σε σχέση με το ότι όλα αυτά φαίνεται σήμερα να αποκτούν μια ακόμη πιο ενδιαφέρουσα διάσταση την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Γνώστης και χρήστης ο ίδιος αυτών των τεχνολογιών, εντυπωσιάζομαι ωστόσο πολύ συχνά τελευταία ανακαλύπτοντας κάθε φορά τι είναι σε θέση να καταφέρουν.
Αφήνοντας προς το παρόν απ΄ έξω το θέμα της πρόσβασης και των διακρίσεων, μπορεί κανείς σήμερα κυριολεκτικά με το πάτημα ενός κουμπιού να παράγει κείμενο, εικόνες, ακόμη και κώδικα μηχανής, αποτελέσματα τα οποία θα απαιτούσαν πολύ χρόνο και ενέργεια διαφορετικά. Το καίριο ερώτημα που τίθεται όμως είναι αν έχοντας μάθει πλέον μόνο έτσι, θα είναι σε θέση ο χρήστης να γίνει παραγωγικός αυτόνομα, ή ακόμη καλύτερα, να κρίνει ουσιαστικά τα παραγόμενα;
Πρόκειται για τη λεγόμενη «ειρωνεία της αυτοματοποίησης», όπως αποκαλείται από τους ειδικούς (δες εδώ), κατά την οποία αυτοματοποιώντας εργασίες ρουτίνας κι αφήνοντας μόνο το χειρισμό των εξαιρετικών περιπτώσεων στον άνθρωπο, του στερείς ουσιαστικά τη δυνατότητα να εξασκεί την κριτική του ικανότητα και να την ενδυναμώνει. Και κάπως έτσι, καταλήγουμε σε όσα λέγαμε πριν ότι μας καθιστούν ατροφικούς και απροετοίμαστους στην αντιμετώπιση των εξαιρέσεων που είναι βέβαιο ότι θα προκύψουν!
Το podcast της ARD που μου έδωσε αρχικά τροφή για σκέψη είχε τον τίτλο: "Macht KI uns dümmer?" (Μας κάνει η τεχνητή νοημοσύνη πιο χαζούς;). Σε αντίθεση με την προκλητικότητα του τίτλου, όλα δείχνουν ότι η τεχνολογία αυτή δύναται να ενισχύσει τις δυνατότητές μας ως ανθρώπων και κάθε άλλο παρά τεχνοφοβικός είμαι. Αυτό που σαφώς κάνει τη διαφορά είναι πώς γίνεται χρήση της. Κι αν κάτι οφείλουμε σήμερα να διδάξουμε στα παιδιά μας είναι αυτήν ακριβώς την κριτική χρήση.
Η πρόκληση έγκειται στο γεγονός ότι οι τεχνολογικές αυτές αλλαγές φαίνεται να συμβαίνουν με πολύ πιο γοργούς ρυθμούς απ΄ όσο μπορούμε να διαχειριστούμε ως κοινωνία. Μένει να φανεί αν τα ανακλαστικά ευκολίας είναι πιο ισχυρά από αυτά που μπορούν να υποσχεθούν περισσότερη αυτονομία, ελευθερία, δημοκρατία ή ό,τι άλλο προϋποθέτει κριτική ικανότητα.
Η εικόνα του παιδιού πάντως που για να λύσει τις σχολικές ασκήσεις του απευθύνεται στο ChatGPT χωρίς κανέναν έλεγχο, όπως περιγράφεται εδώ, καθε άλλο παρά καθησυχαστική είναι. Το νου σας, γονείς!
ΥΓ: πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτηση σχετικά και εν γένει πολύ ενδιαφέρον blog: https://markokovic.substack.com/p/die-ai-verdummung
