Εξασκώντας τη μνήμη με πρόσφατες καλοκαιρινές αναμνήσεις και προγονικές καταβολές

Πάνε κιόλας τρεις βδομάδες απ΄ όταν επιστρέψαμε από τις καλοκαιρινές διακοπές στα πάτρια εδάφη. Κι ακόμη το μυαλό μου είναι εκεί. Τα πολύτιμα κομμάτια τους ακόμη τα αξιολογώ. Σίγουρα πρόκειται για διακοπές με όλη τη σημασία της λέξης: μια παύση απ΄ ό,τι κάνω στην καθημερινότητα, παύση την οποία γέμισαν παρέες με αγαπημένα πρόσωπα εκεί, θάλασσα, πολλή θάλασσα κι αλμύρα, και οικεία μέρη που μου είχαν λείψει. Αλλά και νέες πολύ ενδιαφέρουσες εμπειρίες. Εμπειρίες που λαχταρούσα να ζήσω και ετοίμαζα καιρό τώρα. Πώς να περιγραφεί άραγε η εμπειρία του να πλέεις στα ανοιχτά του Αιγαίου, έχοντας αέρα στα πανιά σου και μια καταπληκτική ξαστεριά από πάνω σου; Γεμάτες οι βαλίτσες λοιπόν και είμαι πολύ ευγνώμων γι΄ αυτό.

Και παρότι βρέθηκαν στο μεταξύ πολλές αφορμές για μερικές αράδες εδώ, δεν ένιωσα τόσο έντονη την επιθυμία να τις καταγράψω. Να όμως ένα βιβλίο, που έχοντας απλά κερδίσει την προσοχή μου από τη σύντομη περιγραφή του οπισθόφυλλου κι έγινε οπότε κι αυτό κομμάτι των καλοκαιρινών μου διακοπών, στέκεται σήμερα ικανό να θέλω οπωσδήποτε να σημειωθεί στο ημερολόγιο. Δεν ξέρω για ποιον απ΄ όλους τους λόγους το καταφέρνει αυτό το «Καθετί το λυπηρό είναι ένα ψέμα (μια αληθινή ιστορία)» του Ντάνιελ Ναγέρι. 

 

Και να φανταστείς ότι αρχικά νόμιζα ότι πρόκειται για παιδική λογοτεχνία που θα διάβαζα τα βράδια στο γιο μου. Μπορεί να έπεσα έξω, αφού για έναν εξάχρονο άρχισαν τα νοήματα από ένα σημείο και μετά να γίνονται πολύ απαιτητικά, αλλά διατηρώντας πράγματι μια αθώα περιγραφή σκληρών καταστάσεων φαίνεται πώς είχε τον τρόπο να μη θέλω να το αφήσω όταν μόνος μου το διάβαζα τελικά πριν κλείσω τα μάτια τα ζεστά μεσημέρια ή βράδια! Κι αυτή η αθωότητα να καταλήγει σε αφοπλιστικές παραδοχές απευθυνόμενες άμεσα σε σένα ως αναγνώστη. Πολλά αποσπάσματα θα μπορούσα να ξεχωρίσω για του λόγου το αληθές, περιορίζομαι όμως στο ακόλουθο:

"Η κυρία Μίλλερ λέει ότι έχω χάσει τον μπούσουλα στην ιστορία και τώρα βάζω διάφορα για να την παραγεμίσω. Της απάντησα ότι είναι αγκιστρωμένη σε έναν δυτικό τρόπο αφήγησης, τον οποίο εγώ δεν υιοθετώ. Εξάλλου και η Σεχραζάντ αυτό κάνει στις Χίλιες και μία νύχτες. Χρονοτριβεί όσο μπορεί.
    Έβαλε τα γέλια όταν το είπα.
   Ήταν ένα γέλιο αυθεντικό και για μια στιγμή είδα πώς είναι τις ώρες που δεν είναι καθηγήτρια. Κάπως έτσι θα γελά και στο σινεμά ή στο θέατρο. «Μπράβο, Ντάνιελ» είπε. «Χρησιμοποίησες τη μετοχή αγκιστρωμένος με πολύ όμορφο τρόπο».
    «Ευχαριστώ» της είπα.
    Είδες πόσο σούπερ έχουν γίνει τα αγγλικά μου; 

   Η ουσία πίσω από τις Χίλιες και μία νύχτες είναι η εξής: Αν οι άνθρωποι περνάμε χρόνο μαζί και ακούμε ο ένας τον άλλον με προσοχή και κοιταζόμαστε στα μάτια, τότε θα αγαπηθούμε. Θα μείνουμε έκθαμβοι από το πόσο όμορφα πλάσματα είμαστε. Δε θα μας περάσει ποτέ από το μυαλό να γίνουμε σατανικοί βασιλιάδες, ούτε και θα σκοτωνόμαστε αναμεταξύ μας. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι η ίδια η ιστορία, αλλά η αφήγησή της. Το να περνάς χρόνο με τον άλλον. Να τον αγαπάς.
    Τα καλύτερα σημεία κάθε ιστορίας βρίσκονται ανάμεσα από τις λέξεις και γύρω από όσα συμβαίνουν. Το πώς φαντάζεσαι ότι είμαι όταν δε σου αφηγούμαι την ιστορία μου, αλλά καθόμαστε παρέα σιωπηλοί. Έχω άραγε τα χέρια μου σταυρωμένα μπροστά; Μοιάζω αγχωμένος; Θα μου άρεσε να μιλήσουμε για το Final Fantasy; Θα απαντούσα ναι, αν με καλούσες στο σπίτι σου;"

Εξάλλου η τρέχουσα χρονιά σηματοδοτεί μια τραγική επέτειο για τον Ελληνισμό, συμπληρώνοντας εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον τραγικό ξεριζωμό των Ελλήνων από τις εκεί αρχέγονες μήτρες τους. Δισέγγονος κι εγώ προσφύγων του Πόντου, τέθηκα μέσα από το ανάγνωσμα αυτό, εκτός των άλλων, χωρίς να το καταλάβω αντιμέτωπος με τη σκληρή μοίρα ενός σύγχρονου νεαρού Ιρανού πρόσφυγα που φτάνει τελικά στην Οκλαχόμα των Η.Π.Α. και χρόνια αργότερα γίνεται συγγραφέας ενός αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος στην προσπάθειά του να διατηρήσει τις αναμνήσεις του ζωντανές. Αναμνήσεις που καθορίζουν την ταυτότητά σου ως ανθρώπου:

"Όμως το ερώτημα «ποιος με γέννησε;» δεν μπορείς να το απαντήσεις μόνος σου. Πρέπει κάποιος άλλος να σου δώσει την πληροφορία. 

    Εσύ απλώς γεννιέσαι και, όταν πια μεγαλώνεις λιγάκι και μπορείς πια να καταλάβεις, σου λένε ποιοι είναι οι πρόγονοί σου. Κάποιοι δηλαδή έχουν αξιώσεις πάνω σου. Έτσι γεννιέσαι για δεύτερη φορά. Ανήκεις κάπου. Κουβαλάς ένα οικογενειακό όνομα. 

    Είναι το πιο σημαντικό πράγμα που έχεις. Πιο σημαντικό από τη φυλή ή τη θρησκεία. Πιο σημαντικό από το ποιες σειρές σού αρέσουν στην τηλεόραση. Είναι το κομμάτι του εαυτού σου με το οποίο κουβεντιάζεις αργά τη νύχτα – τόσο αργά που δεν είσαι καν σίγουρος αν είσαι ξύπνιος ή κοιμισμένος.
    Είναι η ουσία σου. Εκείνο που έχει βγει μέσα από τα γενετικά υγρά, τους δημιουργικούς χυμούς, τη χημική γλίτσα, τα πάθη και τα λάθη του παρελθόντος, τις αναμνήσεις των άλλων ανθρώπων, τα αγαπημένα γλυκά [...] – όλα αυτά ανακατωμένα μέσα στο παχύρευστο σιρόπι της ανθρώπινης ύπαρξής σου. Το αίμα σου. Αυτό είσαι. Αυτή είναι η πιο αληθινή πλευρά σου.»

Ταξίδι ανακάλυψης αυτής σου της πλευράς μη έχοντας παρά μια «μνήμη κουρελού», όπως ο ίδιος λέει, και καλεί ευγενικά τον αναγνώστη να το παραδεχτεί και για τη δική του, με την έννοια τόσο των προσωπικών αναμνήσεων, επιλεκτικά τις περισσότερες φορές ξεχωρισμένων από τους ίδιους, όσο με την έννοια εκείνων των αναπαραγμένων από διηγήσεις άλλων και καταγεγραμμένα ιστορικά γεγονότα.

Για κάτσε λίγο... Ότι θα έφτανα εννιά χρόνια μετά την πρώτη καταγραφή να αναλογιστώ αυτό εδώ το ημερολόγιο ως ένα μέσο να υφαίνω μια κουρελού δεν το είχα φανταστεί! Κουρελού, λοιπόν, από ξεχωριστές εμπειρίες, διηγήσεις και συλλογισμούς που θα ήθελα να κρατήσω ζεστά στο ψύχος του χρόνου!

Δύσκολη η αναμέτρηση με το ΄21; Με νέα μέσα ευκολότερη!

 

Πες μου παππού, πες μου παππού
αυτός ο κόσμος πάει πού
και του δικού σου του σκοπού
μάθε μου την αξία
Να τον συλλάβω δεν μπορώ
μυαλό δεν έχω κοφτερό
ήμουνα κι έμεινα μωρό
στην κυριολεξία
 

...

Πες μου μπαμπά, πες μου μπαμπά
τον κόσμο με τον αραμπά
γιατί να τον ταράξεις;
Τώρα δεν πιάνεται, μπαμπά
πετάει, τρέχει, κολυμπά
μ’ ένα λαχάνιασμα, μπαμπά
στη σκέψη και στις πράξεις *

*στίχοι τραγουδιού του Άκη Πάνου, κι εδώ μια φρέσκια εκτέλεσή του από το Φοίβο Δεληβοριά

 

Σε αυτούς τους στίχους ήδη αρκετές δεκαετίες πριν μοιάζει ο λαϊκός τραγουδοποιός Άκης Πάνου να έχει τόσο εύστοχα εκφράσει το πόσο περίπλοκος έχει γίνει πλέον ο κόσμος μας και πόσο επιταχυμένοι οι από τότε κιόλας διαφαινόμενοι ρυθμοί ζωής. Όλα συμβαίνουν ή τουλάχιστον μας γίνονται γνωστά, έχεις την αίσθηση, σε χρόνο τόσο συμπυκνωμένο που δύσκολα προλαβαίνεις να τα επεξεργαστείς δεόντως, να τα αναλογιστείς, να κάνεις έναν απολογισμό. Τις βόμβες ενός νέου δυστυχώς πολέμου, αυτή τη φορά στην Ουκρανία, τις βλέπουμε σχεδόν άμεσα στις οθόνες μας, «βομβαρδιζόμενοι» θαρρείς κι εμείς από τον καταιγισμό πληροφοριών. Αν λάβεις υπόψιν και την απαιτητική καθημερινότητα, θεωρείται πολυτέλεια πλέον να καταφέρεις να βρεις χρόνο να συγκεντρωθείς σε κάτι.

Πάλι καλά που το βιβλίο έχει τον τρόπο του να σε βοηθήσει σε αυτό! Να ΄ναι τάχα απόδραση από τη σκληρή πραγματικότητα; Όπως και να ΄χει, κάπως έτσι και όντας περιορισμένος στο σπίτι λόγω κρυολογήματος, τράβηξα από το ράφι το χοντρό τόμο του πονήματος ενός αγαπημένου δημιουργού που ξέρει με τα σκίτσα του να δίνει εικόνα σε υπέροχες ιστορίες, άλλοτε φανταστικές άλλοτε όχι.

Η περσινή χρονιά επετειακή για τα 200 χρόνια από την έναρξη της επανάστασης του ΄21 και ο Soloúp φαίνεται λοιπόν πως βάλθηκε να δώσει με τον τρόπο του μια διαφορετική έντεχνη αφήγηση αυτής της τόσο σημαδιακής φάσης του Ελληνισμού. Με την κατάλληλη υποστήριξη για ιστορική τεκμηρίωση από ειδικούς, το αποτέλεσμα μοιάζει να εκπληρώνει τις προσδοκίες μου (ο πήχης που έχει θέσει ο δημιουργός είναι ούτως ή άλλως υψηλός!). 

 

Όχι τόσο γιατί το «21: Η μάχη της πλατείας» κατάφερε να με κρατήσει καθηλωμένο εκεί μέχρι να τελειώσουν οι πάνω από τις 600 σελίδες του (χωρίς τα ενδιαφέροντα παραρτήματα). Αλλά κυρίως γιατί πρόβαλε όψεις της περιόδου αυτής που δε συγκαταλέγονται στα επίσημα μαθήματα της ιστορίας και βαίνουν κόντρα στην ωραιοποιημένη αφήγησή της, που όμως συνθέτουν την πλήρη εικόνα και με την οποία επίσης φρόνιμο είναι να τεθούμε αντιμέτωποι, μήπως και αποφύγουμε παρόμοια λάθη.

Να υπάρχει άραγε μια απόλυτη αλήθεια των γεγονότων; Ακόμη και ιδεαλιστικά να το δεχτούμε αυτό, όπως έχει σωστά ειπωθεί, στον πόλεμο αυτή πρώτα-πρώτα σκοτώνεται από τα διάφορα συμφέροντα -πόσο επίκαιρο!- με την έννοια ότι μια συνολικότερη προσέγγιση των πραγμάτων θα προϋπέθετε να θεωρηθούν οι εκάστοτε αλήθειες των διαφόρων πρωταγωνιστών ή ομάδων δράσης. Κι αν στην ελληνική επανάσταση του ΄21, σαφές συγκριτικό πλεονέκτημα στην καταγραφή των γεγονότων είχαν λόγω μόρφωσης οι λόγιοι, Φαναριώτες ή από αλλού ερχόμενοι σπουδαγμένοι Έλληνες να συνδράμουν τον αγώνα, τα απομνημονεύματα των ίδιων των αγωνιστών έχουν απ΄ αυτή την άποψη την αξία τους καθαυτή.

Ο «απελέκητος» λόγος του Μακρυγιάννη, που παρεμπιπτόντως ενδιαφέρον είναι ότι ο ίδιος ο Σεφέρης θεωρεί χάριν της ουσίας του από τους κορυφαίους της νεοελληνικής πεζογραφίας (δες εδώ), είναι ομολογουμένως δύσκολα προσβάσιμος. Ε, η εικονογραφημένη αφήγηση έχει τον τρόπο να καθιστά ακόμη και τέτοιου είδους πολύτιμες μαρτυρίες ευκολότερα προσιτές στον ενδιαφερόμενο αναγνώστη!

Και λέγοντας για αγωνιστές, προς Θεού, δεν ήταν και δε θα μπορούσαν να είναι άγιοι, χωρίς τις δικές τους ιδιοτέλειες ή πάθη. Όπως όμως λέει η αινιγματική μορφή του ηλικιωμένου που παίρνει το ρόλο του δασκάλου για τη νεαρή αφηγήτρια της ιστορίας, με αφορμή το Θοδωράκη όπως αποκαλεί τον Κολοκοτρώνη, «κάνε τη σούμα με τα καλά και τα στραβά» και κάπως έτσι ας κριθεί αν «το ίδιο ήρωας είναι ο Κωλέττης με τον Ανδρούτσο; Ο Κολοκοτρώνης με το Μαυροκορδάτο;».

Τέλος, δε γίνεται παρά να σταθείς με δέος μπροστά σε κάποια αναστήματα του ένδοξου εκείνου αγώνα. Αναστήματα που θυσίασαν με τόση αυταπάρνηση την ίδια τους τη ζωή, όπως ο Παπαφλέσσας στην άνιση μάχη στο Μανιάκι. Ή ο Μακρυγιάννης που επέμεινε στο «είμαστε εις το "εμείς" και όχι εις το "εγώ"» παρά τη χλεύη και τη μη αναγνώριση της συμβολής του στον αγώνα αργότερα. Μπορούμε άραγε να εμπνευστούμε εμείς ακόμη απ΄ αυτούς σήμερα, την εποχή του ατομικισμού, για να φτιάξουμε ένα καλύτερο αύριο για τα δικά μας παιδιά; 

 

------------------------------------------

 

 

 

 

 

Κάποτε ως μαθητούθια έτυχε να διδαχθούμε και βιωματικά την επανάσταση του ΄21 μέσα από θεατρικές παραστάσεις. Εδώ η πρόσκληση μιας θεατρικής απόδοσης του τεύχους κόμικς του περιοδικού Νέμεσις της Λ. Κανέλλη «Ο Παπαφλέσσας Αυγερινός και η θυσία ως ελευθερία» του Βαγγέλη Παππά. Και μια φωτογραφία από τις πρόβες με το Νίκο και το Γιώργο! Κοίτα να δεις τι έμπνευση μπορεί να δώσουν τα κόμικς!