Biz - Wir - εμείς

Το ημερολογιακό τέλος της τρέχουσας χρονιάς φαίνεται πλέον ξεκάθαρα στον ορίζοντα. Πράγμα που συνοδεύεται ως συνήθως με επιπρόσθετο άγχος... λες και δε μας φτάνει όσο έχουμε όλη την υπόλοιπη χρονιά! Το τέλος της χρονιάς θέλει στη δουλειά τη μανία για ολοκλήρωση εδώ και τώρα όλων των ανοιχτών θεμάτων. Κι εκτός δουλειάς, στρες να εξασφαλιστούν εν όψει των εορτών όλα εκείνα που υποτίθεται θα μας κάνουν τις μέρες εκείνες όμορφες.

Απ΄ όλα όμως, καλά ή στραβά, όσα ενδεχομένως ακόμη θέλει το τέλος της χρονιάς, ένα βρίσκω ότι έχει μια ιδιαίτερη αξία. Ετοιμάζοντας με ανυπομονησία τις αποσκευές για το εξωτικό Περού, όπου ελπίζω να αποσυνδεθώ από το μοντέρνο δυτικό τρόπο ζωής, βρίσκω λίγο χρόνο για αυτές τις αράδες με διάθεση αναστοχαστική για την περασμένη χρονιά.

Εξαιρετική αφορμή μια θεατρική παράσταση που τελευταία στιγμή έπεσε στην αντίληψή μου κι έτυχε να παρακολουθήσω την περασμένη βδομάδα. Ο λόγος για μια δραματοποιημένη αφήγηση των ιστορικών γεγονότων των αρχών του περασμένου αιώνα που ενώνουν ή χωρίζουν τις τύχες των λαών των δυο πλευρών του Αιγαίου. Φαίνεται πως ο ανήσυχος Κώστας Γιαννακάκος, ο άλλοτε πρόεδρος του Ελληνικού Σπιτιού στο Westend, πέτυχε διάνα για την ανάγκη ενός τέτοιου εγχειρήματος τον κατάλληλο συμπρωταγωνιστή από τουρκικής πλευράς, τον Tuncay Acar, και παρέα μας εξιστόρησαν αποκαλυπτικές μαρτυρίες της σημαδιακής αυτής φάσης τόσο του Ελληνισμού με την τραγική Μικρασιατική Καταστροφή όσο και των Τούρκων με τη γένεση της σύγχρονης τουρκικής δημοκρατίας. Κι όλα αυτά μέσα από το ιδιαίτερα ενδιαφέρον πρίσμα των Ελλήνων και Τούρκων "Gastarbeiter" που κάποιες δεκαετίες αργότερα βρέθηκαν να αναζητούν από κοινού μια καλύτερη μοίρα στις βιομηχανίες της Γερμανίας. Κι επίσης με τη μουσική υπόκρουση μιας εξαιρετικής ανάμεικτης μπάντας με προεξέχουσα την καλλίφωνο Χρύσα Λαζαριώτου.

Έρμαιο εμείς μόνο των ιστορικών εξελίξεων που κάποιοι άλλοι για τους δικούς τους λόγους καθορίζουν; Φορείς εμείς μόνο υλοποίησης ειλημμένων αποφάσεων; Δέκτες εμείς μόνο τραγικών συνεπειών; Ποια, αλήθεια, η δική μας θέση στο ανθρώπινο δράμα που στήνεται; Πόσο παθητική ή πόσο ενεργητική; Ερωτήματα στα οποία επιχείρησαν να μας θέσουν αντιμέτωπους οι δημιουργοί, τιτλοφορώντας όχι τυχαία την παράσταση ως "Biz-Wir-εμείς", εναλλάσσοντας το πλαίσιο ανάμεσα στο συλλογικό τουρκικό, γερμανικό ή ελληνικό εμείς.

Ερωτήματα αν μη τι άλλο άβολα. Ερωτήματα που τίθενται με σαφή μεν πρόθεση να αντικρούσουν την ανημποριά μας σε τέτοιες καταστάσεις, αλλά με ουσιαστική αξία μάλλον μόνο για όσους τυχαίνει να έχουν την επιλογή κατά τη συγκεκριμένη συγκυρία. Γιατί από τον ευάλωτο κατατρεγμένο πώς μπορεί κανείς να περιμένει να αντιταχθεί; Αντίθετα με τον διώκτη ή κάποιον ουδέτερο παρατηρητή (πόσο ουδέτερη εν προκειμένω ήταν πραγματικά η στάση των Δυτικών στη Μικρασιατική Καταστροφή, θέλει πολλή συζήτηση!). Κι ευτυχώς, όπως πρόβαλαν οι συντελεστές της παράστασης, πάντα υπάρχουν τέτοια λαμπρά ανθρώπινα αναστήματα όση μαυρίλα κι εξαχρείωση κι αν επικρατεί γύρω τους.

Το δυστυχές είναι ότι η ανθρωπότητα φαίνεται να μην μπορεί να απαλλαχθεί από αιματηρές εμπόλεμες συγκρούσεις, βίαιες λεηλασίες, γενοκτονίες κι όποια άλλα σχετικά δεινά, όσο κι αν υποτίθεται εξελίσσεται πολιτισμικά. Κάπως έτσι αυτή τη χρονιά ήρθε να προστεθεί στην ημερήσια διάταξη ένας ακόμη πόλεμος, που μετά το ανοιχτό μέτωπο στην Ουκρανία τείνουμε επίσης σταδιακά να συνηθίσουμε. Τι άλλο είναι άραγε αυτό που εκτυλίσσεται στην Γάζα με τις ευλογίες των ισχυρών, αν όχι γενοκτονία; Όσο για την ειρωνεία της ζωής το ρόλο του ισχυρού θύτη να τον έχει αναλάβει η κρατική μηχανή των άλλοτε καταδιωγμένων Εβραίων, ό,τι κι αν πω θα είναι λίγο...

 

made by AI

Και φυσικά τον καιρό της προηγμένης Τεχνητής Νοημοσύνης οι όποιες συγκρούσεις μπορούν να λάβουν ακόμη πιο «αποτελεσματική» μορφή! Μην ξεχνάμε ότι η χρονιά αυτή σημαδεύτηκε κι από το λανσάρισμα του ChatGPT και την όποια μεταφορά των τεχνολογιών αυτών στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. 

Δεν προκαλεί άλλωστε έκπληξη το γεγονός ότι η αγγλική λέξη της χρονιάς, όπως εδώ και μια εικοσαετία ανακοινώνει το λεξικό Merriam-Webster με βάση τις επισκέψεις και τις αναζητήσεις στην ηλεκτρονική του σελίδα, δεν είναι άλλη παρά μια που σχετίζεται με αυτή την τεχνολογική εξέλιξη. Η ελληνικής ρίζας λέξη "authentic" φαίνεται πως ήταν ένα από τα πιο περιζήτητα λήμματα λόγω των αποτελεσμάτων της "Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης" (Generative Artificial Intelligence) που με τη χρήση τεράστιου όγκου διαθέσιμων πληροφοριών είναι σε θέση να παράγει, με τρόπο όχι πρωτότυπο, αλλά αναπαράγοντας-αντιγράφοντας υπάρχοντα μοτίβα.

Υπό αυτούς τους όρους έχει ιδιαίτερη σημασία ποιος είναι πραγματικά ο ποιητής, δημιουργός ενός κειμένου, μιας φωτογραφίας, μιας ζωγραφιάς ή ακόμη κι ενός βίντεο (ναι, τα λεγόμενα deepfakes γίνονται σταδιακά ανατριχιαστικά πετυχημένα!). Άνθρωπος ή μηχανή; Με όσα περί χειραγώγησης ή εξαπάτησης μπορεί να συνεπάγεται αυτό, και το ερώτημα για τον "αυθέντη"-κύριο του δημιουργήματος να αποκτά εύλογα κεντρικό ρόλο. 

Προσδιορισμός που αναπόφευκτα έρχεται κατ΄ επέκταση να μου θυμίσει όσα λέγαμε προηγουμένως για το κατά πόσο είμαστε εμείς αφέντες των ίδιων των ζωών μας! Aν όχι πάντως, τότε αυτοί που τις καθορίζουν ας είναι προς το καλύτερο, με συνείδηση κι υπευθυνότητα (ιδιότητες που δε γίνεται να μη χαρακτηρίζουν έναν επιστήμονα - προσφιλές θέμα του Benjamin Labatut στο The MANIAC, στο οποίο θα επανέλθω εκτενώς!). Ή με τα υπέροχα αισιόδοξα λόγια της Hannah Arendt:

«Ακόμα και στους πιο ζοφερούς καιρούς δικαιούμαστε να ελπίζουμε ότι θα φωτίσει και ότι το φως δεν θα έρθει από θεωρίες και έννοιες, αλλά μάλλον από το αβέβαιο, τρεμάμενο και συχνά αδύναμο φως που κάποιοι άνδρες και γυναίκες με τη ζωή τους και το έργο τους θα ανάψουν κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις και θα φωτίσουν το διάστημα του χρόνου που τους δόθηκε πάνω στη γη».