Ο άνθρωπος ενώπιον του Θανάτου, κυριολεκτικά!

 

«Τα μεγαλειώδη απαιτούν να τα φυλάμε στη σιωπή. 

Ή να μιλάμε γι΄ αυτά με τη μεγαλοσύνη που τους πρέπει: 

Μεγαλοσύνη σημαίνει με κυνισμό και αθωότητα» -

Η θέληση για δύναμη (Der Wille zur Macht), Φρίντριχ Νίτσε

 

 

Σαββατόβραδο εν καιρώ περιορισμών λόγω πανδημίας κι η μαζεμένη στο σπίτι παρέα θέλει ταινία μήπως και δοκιμάσουμε επιτέλους δεόντως τον καινούργιο προβολέα. Συνήθως τον καιρό αυτό και ίσως παρά το αρχικό σχέδιο για προβολή, η βραδιά εξαντλείται στη μεταξύ μας δια ζώσης επαφή που τόσο πολύ φαίνεται πως έχουμε ανάγκη. Αυτή τη φορά όμως επιμένουμε φτάνοντας στο επόμενο απαιτητικό στάδιο της επιλογής ταινίας, πράγμα διόλου εύκολο όταν ο άλλος δεν έχει αφήσει ταινία για ταινία. Έχω φροντίσει να διευκολύνω λιγάκι την κατάσταση προμηθευόμενος σε μορφή DVD κάποιες κλασικές που θα ήθελα κάποτε οπωσδήποτε να δω. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η «Η Έβδομη Σφραγίδα» του Σουηδού μαέστρου των καρέ του περασμένου αιώνα, του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, με μια απόκοσμη σκοτεινή μορφή στο εξώφυλλό του, που με τόση περιέργεια και δέος φαίνεται πάντα να παρατηρεί ο μικρός μου Χάρης στο ράφι. Αν και ο μέγας ταινιοφάγος της παρέας την έχει δει, συμφωνεί να την δούμε ξανά, προειδοποιώντας ωστόσο ότι πρόκειται για βαριά ταινία. Δεν πτοούμαστε και ξεκινάει επιτέλους να προβάλει το θορυβώδες κουτί τα φώτα του στο πανί. 

Τα αρχικά καρέ κιόλας της μνημειώδους παρτίδας σκάκι του ίδιου του Θανάτου με το θαρραλέο και με υπαρξιακές αναζητήσεις ιππότη Μπλοκ εξιτάρουν. Μέχρι τα μέσα τις ταινίας μού έχει γίνει σαφές γιατί η ταινία κατατάσσεται στα αριστουργήματα του σινεμά. Μπορεί μεν οι γερμανικοί υπότιτλοι να μη διευκολύνουν πάντα την κατανόηση όλων των λεπτομερειών των διαλόγων, αλλά η μεσαιωνική ατμόσφαιρα που στήνεται με την πανούκλα να θερίζει τους Ευρωπαίους, μιλάει πολύ πιο δυνατά στο θεατή για τα μηνύματα που θέλει να στείλει ο σκηνοθέτης. Ανάμεσα σε όλο αυτό το μακάβριο σκηνικό αξίζει να σημειωθεί κι η αισιόδοξη νότα που προβάλλει ο δημιουργός μέσα από ένα ζευγάρι σαλτιμπάγκων που χαίρονται τις απλές στιγμές της καθημερινότητας και χάρη στη δύναμη της φαντασίας καταφέρνουν εν τέλει να ξεγελάσουν, έστω προσωρινά, το Θάνατο.  

Μετά από μιάμιση ώρα νιώθω περίεργα ανακουφισμένος έχοντας δει ουσιαστικά μια ταινία που δεν πραγματεύεται κάτι άλλο παρά το αναπότρεπτο του ανθρώπου και την επίπονη αναζήτησή του για το νόημα της ύπαρξής του. Ο ίδιος ο Μπέργκμαν, άλλωστε, έχει δηλώσει ότι έχοντας τελικά ολοκληρώσει αυτό το έργο ένιωσε απαλλαγμένος από την έμμονη ιδέα του μοιραίου θανάτου που τόσο τον απασχολούσε μέχρι τότε. 

Η σημερινή κατάσταση που ζούμε δεν είναι πρωτοφανής στην ανθρώπινη ιστορία. Με κάποια κυνικότητα θα μπορούσε εξάλλου να πει κάποιος ότι αδίστακτοι λοιμοί καθιστούν τον κανόνα. Τα σύγχρονα μέσα αντιμετώπισης, απ΄ την άλλη, είναι ομολογουμένως πρωτοφανή. Όπως επισημαίνει ο Χαράρι, ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία δεν ήταν σε θέση ο άνθρωπος να δαμάσει με τέτοιο τρόπο τα δεινά που του συμβαίνουν, κι αυτό δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Μάλιστα συνεργαζόμενη η ανθρωπότητα μπορεί να τα καταφέρει ακόμη καλύτερα σε νέες προκλήσεις που της τίθενται, δες την αναγκαία όπως αποδείχτηκε ψηφιακή διάσταση της ζωής μας και πώς μπορεί αυτή να θωρακιστεί έναντι ψηφιακών ιών κι άλλων εγκληματικών ενεργειών. 

Αν κάτι σε κάθε περίπτωση δε θα πάψει ποτέ να υφίσταται, αυτό δεν είναι παρά η ίδια η ανθρώπινη συνθήκη, το πεπερασμένο δηλαδή της ανθρώπινης φύσης όπως βιώνεται επί του κόσμου τούτου. Μια αντίδραση εν όψει αυτής της σκληρής πραγματικότητας θα ήταν ίσως ο πανικός. Πολύ εύστοχα αναλύοντας την «Πανούκλα» του Καμύ ο Άλεν ντε Μποτόν έγραφε στους New York Times ότι αυτό είναι εντούτοις ανώφελο «γιατί ο πανικός συνιστά μια απάντηση σε μια επικίνδυνη αλλά προσωρινή κατάσταση από την οποία μπορούμε κάποια στιγμή να βρούμε ασφάλεια. Όμως στη ζωή δεν υπάρχει απόλυτη ασφάλεια και για αυτόν το λόγο, κατά τον Καμύ, ας αγαπάμε τους επίσης καταδικασμένους συνανθρώπους μας και ας εργαζόμαστε χωρίς ελπίδα ή απόγνωση για τον περιορισμό των βασάνων. Η ζωή είναι ένα άσυλο, όχι ένα νοσοκομείο».