Μια έκθεση όλο αλληλεγγύη και αντίσταση

Λέγεται συχνά ότι οι σύγχρονοι θα πρέπει να διδάσκονται από το παρελθόν ούτως ώστε να μην επαναλαμβάνονται τα ίδια λάθη. Βλέποντας πόσο διαφορετικές είναι μεταξύ τους οι εποχές και οι άνθρωποι, ειλικρινά δεν ξέρω αν η ιστορία μπορεί να θεωρηθεί ως διδακτική. Αν πάντως υπάρχει η δυνατότητα να γίνουμε πιο σοφοί από το παρελθόν, αυτό δεν μπορεί να συμβεί παρά γνωρίζοντάς το με διάθεση κριτική, σε ένα πλαίσιο πιο συνολικό και μελετώντας πιο προσεκτικά τις περιστάσεις και τους δράστες. Όπως ακριβώς, δηλαδή, δε μας έμαθε το σχολείο, μιλώντας για το ελληνικό τουλάχιστον από το οποίο πέρασα. Όταν μάλιστα συμβαίνει το υπό εξέταση ιστορικό γεγονός να κείται στον εγγύς ιστορικό ορίζοντα έτσι που οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές να είναι ακόμη εν ζωή, τότε τι πιο πρόσφορο για το σκοπό αυτό από την άμεση επαφή μαζί τους; 

Το 2017 σηματοδότησε τα 50 χρόνια απ΄ όταν η χούντα των συνταγματαρχών κατέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία στην ταλαιπωρημένη από τους πολέμους μικρή χώρα του Νότου, ανοίγοντας έτσι ένα μαύρο κεφάλαιο της ιστορίας της. «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών»: μια μόνο φράση δηλωτική των πληγών που έμελλε να αφήσουν πίσω οι δικτάτορες και η Μεταπολίτευση παλεύει έκτοτε να επουλώσει. Όσο για τη λεγόμενη «γενιά της Μεταπολίτευσης» κατά γενικότερη ομολογία, στην καλύτερη περίπτωση, δε στάθηκε  στο ύψος των περιστάσεων, στη χειρότερη, βολεύτηκε προκλητικά!

Αν για κάτι πάντως φρόντισαν επιμελώς οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς, είναι για την υπερπροβολή του αντιδικτατορικού αγώνα τους. Κι ενώ μέχρι τώρα ήμουν συνηθισμένος με αρκετή καχυποψία σε σχετικές εκδηλώσεις πίσω στην πατρίδα, αυτή τη φορά ήρθε ένας γερμανικός φορέας με αφορμή τα 50χρονα για να αναδείξει τον αγώνα από το εξωτερικό, εκεί όπου σημειώθηκε με σημαντική στήριξη ένθερμων ντόπιων υποστηρικτών. Μια πολύ ενδιαφέρουσα, λοιπόν, έκθεση σχετικού υλικού εγκαινιάστηκε αυτή τη βδομάδα στους χώρους του συνδικάτου Gewerkschaftshaus München από το ίδρυμα Friedrich Ebert Stiftung με μια συζήτηση με επιλεγμένους ομιλητές. Ανάμεσά τους ένα αξιοσέβαστο μέλος της ελληνικής παροικίας Μονάχου, πρώην μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου και πρώην πρόεδρος του Συμβουλίου Αλλοδαπών της πόλης, ο κ. Θεόδωρος Γαβράς που έδωσε μια εικόνα της δράσης κατά της χούντας όπως την έζησε ο ίδιος ως συνδικαλισμένος εργάτης. 

Υλικό της έκθεσης όπως διακόσμησε και την εν λόγω πρόσκληση

Δε θυμάμαι πότε ήταν η τελευταία φορά που συνάντησα έναν άνθρωπο ικανό να εμπνεύσει τόσο σεβασμό και ταυτόχρονα τόσο αφοπλιστικά απλό και προσιτό. Αν συγκράτησα πάντως κάτι περισσότερο ήταν μια κουβέντα του προς τους νέους ανθρώπους (σε ένα ακροατήριο όπου αυτοί ήταν μετρημένοι στα δάχτυλα!), ότι η Δημοκρατία δε θα πρέπει ποτέ να λαμβάνεται δεδομένη και ότι και τότε ακόμη, παραμονές του πραξικοπήματος κανείς δε θα φανταζόταν μια τέτοια βίαιη καταστολή των ελευθεριών την επομένη. 

Οι συμμετέχοντες στη συζήτηση: (από αριστερά) η συγγραφέας και πρώην δημοσιογράφος της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας κ. Ελένη Τορόση, ο δησιογράφος κ. Γιώργος Παππάς, η πρώην βουλευτής του SPD Δρ. Sigrid Skarpelis-Sperk και ο πρώην δημοτικός σύμβουλος και πρόεδρος του Συμβουλίου Αλλοδαπών κ. Θεόδωρος Γαβράς 

Στο τέλος της συζήτησης και με τη συμβολή των υπολοίπων ομιλητών είχε γίνει σαφές ότι εκτός από λαμπρές εξαιρέσεις, όπως τον Παύλο Μπακογιάννη με το πρόγραμμά του στη Βαυαρική Ραδιοφωνία που με την ευρύτερη εκπομπή του μέσω του Deutsche Welle αποτελούσε μια από τις ελάχιστες μη ελεγχόμενες πηγές πληροφόρησης, δεν ήταν οι μεγάλοι πνευματικοί άνθρωποι που ‘καναν τη διαφορά εκεί τότε. Αυτό, βέβαια, μη ξεχνώντας ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ξενιτεμένων ήταν ούτως ή άλλως ανειδίκευτοι εργάτες (Gastarbeiter) που είχαν φτάσει στη Γερμανία τις προηγούμενες δεκαετίες. 

Και στο σημείο αυτό πώς να μην μπω στον πειρασμό να κάνω συγκρίσεις με το παρόν, όπου μια άλλου είδους κρίση οδήγησε σε ένα νέο κύμα μεταναστών, στην πλειοψηφία τους αυτή τη φορά σπουδαγμένων ανθρώπων; Ανθρώπων, όμως απ΄ ό,τι φαίνεται, των οποίων η αποστασιοποίησή από τα κοινά και απ΄ οτιδήποτε δεν εντάσσεται στη στενά ιδιοτελή σφαίρα, είναι πράγματι αξιοσημείωτη. Παρά το υψηλό υποτίθεται μορφωτικό επίπεδό τους. Κι όλη αυτή τη στάση έρχεται μάλιστα να ολοκληρώσει το γεγονός ότι εκ των πραγμάτων στερούνται από το εξωτερικό του δικαιώματος ψήφου πίσω στην πατρίδα. 

Μπορεί μεν να μην πρόκειται σήμερα για μια χούντα, ικανή να εμπνεύσει συλλογική δράση και αλληλεγγύη, αλλά αλήθεια, δικαιολογούν οι πολιτικοκοινωνικές καταστάσεις τέτοιο εφησυχασμό, αρκούμενοι στην επίτευξη ενός καλού βιοτικού επιπέδου ή στην επιδίωξη της καλοπέρασης στην αλλοδαπή; Τον καιρό της ανεξέλεγκτης εξουσίας των παγκόσμιων αγορών, του Τράμπ, του Brexit, της γενικευμένης συμπίεσης του κοινωνικού κράτους ή των υψηλών μετακινήσεων ανθρώπων σε αναζήτηση ασφάλειας ή καλύτερων προοπτικών, θα μπορούσα να βρω πολλούς λόγους για τους οποίους αξίζει να σκέφτεται και να δρα κανείς με αλληλεγγύη και υπευθυνότητα στο συλλογικό επίπεδο. Όσο για την ακλόνητη γερμανική οικονομία, την ικανή να υποσχεθεί αξιοζήλευτη ευημερία ακόμη και στους πρόσφατα ερχόμενους μετανάστες, ιδού τι είχε εύστοχα παρατηρήσει προ λίγου καιρού ο συντονιστής της συζήτησης, δημοσιογράφος Γιώργος Παππάς ενόψει των πρόσφατων πολιτικών εξελίξεων: 

«Δυόμιση μήνες μετά τις εκλογές του περασμένου Σεπτεμβρίου στη Γερμανία, η ισχυρότερη χώρα της ΕΕ παραμένει βυθισμένη σε βαθιά κυβερνητική κρίση. Άγνωστο παραμένει πότε και κυρίως ποια κυβέρνηση θα έχει το Βερολίνο την επόμενη τετραετία. Η ακροδεξιά «Έναλλακτική για τη Γερμανία» μετά την εκλογική της επιτυχία περιμένει και την ιστορική ευκαιρία να αναλάβει και την αξιωματική αντιπολίτευση στο Μπούντεσταγκ. Η Γερμανία, πυλώνας πολιτικής σταθερότητας στην ΕΕ, κινδυνεύει να εξελιχτεί στον πολιτικό ασθενή της Ευρώπης σε μία συγκυρία που η συμβολή του Βερολίνου είναι απαραίτητη για να μπει φρέσκος αέρας στο οικοδόμημα της ΕΕ από το παράθυρο που άνοιξε ο Εμανουέλ Μακρόν».

«Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας»

Πάνε λίγες μέρες απ΄ όταν είχαμε την ευκαιρία εδώ στο Μόναχο να μάθουμε από πρώτο χέρι για τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της κοσμολογικής έρευνας των Φυσικών. Εισηγητής ήταν ένας ερευνητής πρώτης γραμμής του αντικειμένου ως καλεσμένος της Λέσχης Ελλήνων Επιστημόνων. Στην προσπάθεια, λοιπόν, να δοθεί μια γενική και κατά το δυνατόν εκλαϊκευμένη εικόνα, ακούσαμε από τον ίδιο το διακεκριμένο καθηγητή κ. Νανόπουλο για το άπειρο χωροχρονικό σύμπαν στο οποίο δεν είμαστε παρά μόνο μια κουκίδα. Μάλιστα, το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος που περιλαμβάνεται εκεί μέσα, εμείς δεν είμαστε καν ικανοί να το προσεγγίσουμε, αποτελώντας ως άγνωστη σκοτεινή ύλη και ενέργεια κατά την επικρατέστερη θεωρία (Standard Model of Cosmology) περίπου το 95%!

Σχέδιο από το βιβλίο "L’atmosphère: météorologie populaire" του Camille Flammarion (1888) για τη Γη σε σχέση με άλλα ουράνια σώματα

Παρά τις δυσχερείς αναλογίες φαίνεται πως η ανθρωπότητα αιώνες τώρα διψούσε να μάθει περισσότερα για τον κόσμο που την περιβάλλει και να διευρύνει όσο μπορεί την αντίληψή της γι΄ αυτόν. Κάπως έτσι κέντρισε το ενδιαφέρον μας ο ομιλητής από την πρώτη κιόλας διαφάνεια της παρουσίασής του. Εκεί είδαμε τον Bruno Giordano σε μια καλλιτεχνική απεικόνιση της προσπάθειάς του να δει πέρα από τον έως τότε θεωρούμενο πεπερασμένο θόλο του σύμπαντος, αφήνοντας πίσω του έτσι κατά μια έννοια τη σιγουριά και μακαριότητα όσων ήταν γνωστά. Πράγματι, η εν λόγω απεικόνιση σε γνωστό επιστημονικό κείμενο του 19ου αιώνα είναι άκρως εύστοχη αν σκεφτεί κανείς ότι ο ανήσυχος Λατίνος διανοητής της Αναγέννησης πλήρωσε την τολμηρή πρότασή του περί ενός απείρου σύμπαντος με την ίδια του τη ζωή (1600), όταν η Ιερή Εξέταση της Ρώμης τον καταδίκασε σε θάνατο στην πυρά. 

Μάλλον η παπική εξουσία δεν ήθελε να δεχτεί ότι κάποιος εκτός αυτής θα είχε δικαίωμα να κάνει λόγο για μη απτά πράγματα και έννοιες αφηρημένες. Ήταν τότε που η Καθολική Εκκλησία φρόντισε με την απαράδεκτη στάση της να κάνει ασυμβίβαστη τη Θεολογία με την Επιστήμη, τις θετικές βασικά επιστήμες που τότε βρίσκονταν στη χαραυγή της επακόλουθης προόδου τους.

Πολλούς αιώνες μετά το τραγικό τέλος του «μάρτυρα της Επιστήμης», όπως αποκαλείται συχνά ο Bruno Giordano, και ενώ εμείς οι ίδιοι σήμερα είμαστε μάρτυρες ραγδαίων επιστημονικών και κατ΄ επέκταση τεχνολογικών εξελίξεων, έχω την αίσθηση ότι το ασυμβίβαστο Θεολογίας και Επιστήμης συντηρείται, μάλλον ενισχυμένο ως κοινός τόπος πλέον για μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Στις παραπάνω ευθύνες, μου είναι σαφές ότι έρχεται να συντελέσει επιπλέον με τη σειρά της η ανθρώπινη αντίληψη που αρέσκεται σε εύκολα δίπολα, μη θέλοντας να δει ότι το ένα δεν αποκλείει το άλλο απ΄ τη στιγμή που έρχεται να μιλήσει εκεί που τελειώνει το άλλο. Η ειρωνεία της υπόθεσης είναι ότι τέτοιοι απλοϊκοί συλλογισμοί αντιτίθενται πλήρως με μια πιο επεξεργασμένη σκέψη που η ίδια η Επιστήμη πρεσβεύει!

Κατά τραγική σύμπτωση έπεσε αυτές τις μέρες στα χέρια μου ένα σχετικό κείμενο του Γιώργου Θεοτοκά γραμμένο πολλές δεκαετίες πίσω («Η έξοδος από το μηδενισμό», 1960) που όμως παρεμβαίνει με απίστευτα επίκαιρο τρόπο. Ορίστε πώς μας διαφωτίζει το γνήσιο τέκνο της γόνιμης «Γενιάς του ΄30»:

«Θα πρέπει, κάποτε, να αρχίσουμε να υπερνικούμε την κατάπληξη, που μας έχουν προκαλέσει οι επιστημονικές ανακαλύψεις της τελευταίας περιόδου και να συλλάβουμε ξανά τις σωστές αναλογίες των πραγμάτων. Είναι, νομίζω, απαράδεκτα απλοϊκή η άποψη που ακούεται συχνά και που ένας επιστολογράφος μου την επαναλαμβάνει, ότι «τον καιρό των σπούτνικ και των λούνικ και εκατό χρόνια μετά την έκδοση του έργου του Δαρβίνου, δεν μπορούμε πια να στριφογυρίζουμε ανερμάτιστα γύρω στο θρησκευτικό θέμα». Τα «σπούτνικ» και τα «λούνικ» δεν φαίνεται να άλλαξαν τίποτα βασικό στη λειτουργία του πνεύματος. Από αρκετούς αιώνες, είχαμε συνειδητοποιήσει ότι μας περιβάλλει το άπειρο. Το ότι σήμερα στέλνουμε μέσα στο άπειρο μηχανές, δεν μεταβάλλει ουσιαστικά την πνευματική μας σχέση με το σύμπαν. Και οι γνώσεις μας για την εξέλιξη των βιολογικών ειδών πλουτίζονται ακατάπαυστα από τις σύγχρονες έρευνες. Αυτά όλα όμως δεν εμποδίζουν μεγάλους επιστήμονες του καιρού μας, πρωτοπόρους της πυρηνικής φυσικής, της κοσμολογίας, της βιολογίας και της ανθρωπολογίας, να πιστεύουν σε μια Πρώτη Αρχή ―ή όπως αλλιώς διατυπωθεί τούτη η έννοια― η οποία, κατ’ αυτούς, είτε απλώς υπάρχει πριν από το σύμπαν με τούς φυσικούς του νόμους, με τις αλυσωτές πυρηνικές αντιδράσεις του και με την εξέλιξη των ειδών που έπλασε τον άνθρωπο μέσα σε εκατομμύρια χρόνια, είτε και επεμβαίνει στην πορεία του κόσμου.

»Εύλογα λοιπόν υποστηρίζεται πως το θρησκευτικό συναίσθημα κι η επιστημονική σκέψη κινιούνται σε διαφορετικά επίπεδα που είναι δυνατό να συνυπάρχουν, μέσα σε πολλές και πολύ αναπτυγμένες συνειδήσεις, χωρίς να αγγίζονται.

[…]

Πιστεύω λοιπόν, καθώς ξαναείπα, ότι ένας πολιτισμός δεν μπορεί να πορεύεται ατελεύτητα με το μηδενισμό ως την κύρια πηγή των ανώτερων πνευματικών εκδηλώσεών του και με τελικούς σκοπούς του πνεύματος και της τέχνης το άγχος του κενού, την απόγνωση και την αυτοδιάλυση. Είναι μια κατάσταση βαθύτατα ανώμαλη, αντίθετη στην ανθρώπινη φύση. Οδηγεί ολοένα σε αδιέξοδα που είναι απαράδεκτα για το ζωντανό πνεύμα. Δεν είναι δυνατό να παραταθεί πολλές δεκαετίες ακόμα. Θα βαστάξει όσο βαστάξει, αλλά αναπόφευκτα το πνεύμα θα ζητήσει κάποτε, και ασφαλώς θα βρει, το στήριγμα μιας σταθερής πίστης, για να δώσει ξανά ένα νόημα και μια ελπίδα στην ανθρώπινη ζωή».

Η προσέγγιση της αλήθειας απ΄ όποια σκοπιά, θεολογική ή επιστημονική, προϋποθέτει αναζήτηση και γελασμένοι όλοι οι επαναπαυμένοι είτε από τη μια είτε από την άλλη σκοπιά. Εξάλλου, πώς γίνεται να απορριφθεί κάτι προτού προσπαθήσουμε να το γνωρίσουμε; Προσωπικά δεν έχω κανένα πρόβλημα με κάποιον που δεν πιστεύει στο Θεό και η θεολογία μου κάθε άλλο παρά εχθρικά θα με έθετε απέναντί του. Το θέμα μου είναι, ωστόσο, ο σύγχρονος μηδενισμός και οι επαΐοντες επιστήμονες υποστηριχτές αυτού. Και φοβάμαι την επιστήμη που είναι ικανοί να υπηρετήσουν, μια επιστήμη που δε διστάζει και δεν έχει διστάξει να κάνει τέρατα…

Βρε μανία με τους άριστους!

«Αἰὲν ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων»

Ομήρου Ιλιάδα

Η αρχαία ελληνική γραμματεία έχει αποτελέσει αναμφισβήτητα στο πέρας των αιώνων μια από τις κυριότερες πηγές διαμόρφωσης της ευρωπαϊκής σκέψης. Η εμπειρία του εξωτερικού προσφέρεται προς επαλήθευση αυτών που επίμονα αναφέρονται στα βιβλία της ιστορίας περί λατρείας των Δυτικών προς την Αρχαία Ελλάδα και που τόσο καθοριστικά στάθηκαν σε τούτη τη διαμόρφωση. Χωρίς αυτό να σημαίνει, βέβαια, ότι υιοθετήθηκαν απαραίτητα έτσι όπως ο αρχαίος κόσμος τα εννοούσε!

Αν μια αξία, πάντως, μεταλαμπαδεύτηκε ανά τους αιώνες σημαδεύοντας τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό είναι η ομηρική αριστεία. Και όχι άδικα, σημαίνοντας από την ευγενή άμιλλα στον αθλητικό στίβο ώς γενικότερα την πρόοδο μιας κοινωνίας στη βάση των αξιοκρατικά δοκιμασμένων μελών της που ως μπροστάρηδες δείχνουν το σωστό δρόμο. Σημαίνοντας την επιμονή των μελών της για την επίτευξη των στόχων τους, με όρεξη για δημιουργία και μεράκι για δουλειά, όσο επίπονη κι αν είναι η πορεία προς τα κει, έχοντας στο νου τα «εύγε» των υπολοίπων στο τέλος. 

Πολλά ακόμα θα μπορούσα να πω κάνοντας λόγο για την αριστεία και ομολογώ ότι τα θεωρούσα όλα αυτά σχεδόν αυτονόητα. Μέχρι που έφτασαν στα αυτιά μου οι δηλώσεις του κ. Αριστείδη Μπαλτά από βήματος της Βουλής λίγο καιρό μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ως υπουργού Παιδείας στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ για να μου προκαλέσουν τόση έκπληξη. Έκπληξη για το πώς μια ευγενής αξία φιλτραρισμένη μέσα από άκαμπτες ιδεολογίες, τη γνήσια πίστη του στις οποίες είχε σπεύσει ήδη προηγουμένως ο ομιλητής με περηφάνια να δηλώσει, καταντά «ρετσινιά» με το απλοϊκό επιχείρημα του δήθεν ελιτισμού!

Δεν μπορεί, όμως, να είναι αυτό μόνο η Αριστερά που υποτίθεται επιδιώκεται μέσα από αυτή την πολιτική να εκφραστεί! Απεναντίας, λέγεται ότι σε καιρούς ασυγκρίτως πιο δύσκολους υπήρξε πάγιο αίτημα από τη μεταπολεμική Αριστερά η αύξηση του κρατικού προϋπολογισμού για μια καλύτερου επιπέδου Παιδεία, ευελπιστώντας πρώτα και κύρια σε μια αύξηση της κατά κεφαλήν καλλιέργειας. Ή ακόμη, γιατί ιδεολογικά στεγανά να μας εμποδίζουν να στέψουμε το βλέμμα εκεί όπου σταδιακές αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα έφτασαν σήμερα να το κατατάσσουν στα κορυφαία παγκοσμίως, όπως στο του Σκανδιναβικού Βορρά;

Με αφορμή όλη αυτή τη συζήτηση, δε λέω, διαβάσαμε και ενδιαφέρουσες αντιρρήσεις ως προς την αριστεία, όπως π.χ. της Χριστίνας Ταχιάου που αναρωτιέται, καλά με τους άριστους, αλλά τι θα γίνει με τους μέτριους; Ή ακόμη, είναι γνωστή η ψυχολογία του συνόλου για αποστροφή προς τις ιδιόρρυθμες ευφυΐες. Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος κάνει ένα βήμα παραπέρα στο «Εναντίον» του προσάπτοντας ματαιοδοξία σε όσους επιδιώκουν την αριστεία. 

Αλλά, αλήθεια, τι έχει να προτάξει μια κοινωνία στην οποία φαίνεται ο πήχης να πέφτει συνεχώς, η ποιότητα να σπρώχνεται στο περιθώριο, η λογική της ήσσονος προσπάθειας να κατισχύει, αν όχι την αριστεία, χωρίς η τελευταία να σημαίνει φυσικά υπεροψία παρά έμπνευση απ΄ όσους με πείσμα τα καταφέρνουν αποτελώντας πρότυπο για τους υπολοίπους; Και λέω πείσμα γιατί η εμπειρία, κακά τα ψέματα, έχει αποδείξει επανειλημμένως ότι το ταλέντο που μπορεί η φύση απλόχερα να χάρισε, δεν επαρκεί, αν δεν αποτελεί κιόλας επιπλέον πρόσκομμα. Η με επιμονή και υπομονή, συνετή διαχείριση και καλλιέργεια των όσων ταλάντων-χαρισμάτων είναι αυτή που εξασφαλίζει στο τέλος την επιτυχία, όπως έρχεται να μας θυμίσει και η σχετική παραβολή.

Προτού, όμως, ερμηνευτεί ο λόγος μου ως διδαχή ή θεωρηθεί ότι παριστάνω τον άριστο, ας επιχειρηματολογήσω και με έναν άλλον τρόπο που αν μη τι άλλο με αφορά και αυτό δεν είναι φυσικά τίποτα άλλο παρά η μαζική μετανάστευση νέων μορφωμένων ανθρώπων όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης. Ε, και τι σχέση μπορεί να έχει αυτό; Θα σου πω... Η ελληνική κρίση έχει γίνει πλέον σαφές ότι αποτελεί συνισταμένη πολλών διαφορετικών κακοδαιμονιών της ελληνικής κοινωνίας καθώς και του ευρωπαϊκού πλαισίου στο οποίο εντάσσεται. Αυτή, όμως, που ξεχωρίζει είναι η συνισταμένη των πελατειακών σχέσεων, του νεποτισμού, της αναξιοκρατίας, της αναποτελεσματικότητας του κρατικού μηχανισμού. Και με όλα αυτά ακριβώς είναι που έρχεται να αντιπαρατεθεί η αριστεία και το κλίμα στο οποίο ευδοκιμεί, ελλείψει του οποίου όσοι δεν έχουν έναν «μπάρμπα στην Κορώνη» οδηγούνται ενδεχομένως στη φυγή από την πατρίδα σε αναζήτηση καλύτερων προοπτικών. 

Αν ληφθεί υπόψη, μάλιστα, ότι οι τελευταίοι σύμφωνα με έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδας το 2016 εκτιμούνται γύρω στους εκατό χιλιάδες ανά παρελθούσα χρονιά από το 2008, σημαντική μερίδα των οποίων είναι νέοι επιστήμονες, τότε το λεγόμενο brain drain (δηλαδή η μαζική φυγή ανθρώπινου επιστημονικού δυναμικού) θέτει δίχως αμφιβολία εύλογα ερωτήματα σε σχέση με την πολυπόθητη ανάκαμψη της ρημαγμένης ελληνικής κοινωνίας. 

Αφορμή για όλες αυτές τις αράδες στάθηκε ένα πρόσφατο δημοσίευμα σύμφωνα με το οποίο η σύζυγος του κ. Μπαλτά χρησιμοποίησε έναν τίτλο σπουδών από ένα τμήμα μεταπτυχιακού με διδάσκοντα τον ίδιο τον κ. Μπαλτά για να αυξήσει παρανόμως το μισθό της σε μια εντελώς άσχετη με τις σπουδές της διευθυντική θέση, στην οποία επίσης διορίστηκε με αδιαφανή τρόπο. Και μπορεί μεν η εν λόγω κυρία να μην είναι ούτε η πρώτη, ούτε η τελευταία, αλλά, ειλικρινά, όταν αυτή τυχαίνει να είναι η σύζυγος του πρώην υπουργού που τα ΄βαλε με την αριστεία, ε, τότε καταντά αυτό εξωφρενικό για όλους τους αξιόλογους νεομετανάστες!

--
Κι εδώ όπως πρωτοδημοσιεύτηκε στο Jopa-News.

Το κιβώτιο

«Στο "Κιβώτιο" του Άρη Αλεξάνδρου, μία ομάδα 40 ανταρτών αναλαμβάνει την αποστολή να μεταφέρει ένα κιβώτιο με περιεχόμενο πολύτιμο για την έκβαση του Εμφυλίου υπέρ του Δημοκρατικού Στρατού. Επρόκειτο για αποστολή αυτοκτονίας καθώς η πορεία που θα ακολουθούσαν περνούσε υποχρεωτικά μέσα από τις γραμμές του εχθρού. Τελικά στην φονική διαδρομή αποδεκατίστηκαν με διαφορετικούς τρόπους όλοι πλην ενός, ο οποίος και παρέδωσε το κιβώτιο. Το κιβώτιο ήταν άδειο. Δεν θα επεκταθώ περισσότερο για το συγκλονιστικό αυτό βιβλίο, αλλά καιρό τώρα μου έχει δημιουργηθεί η σκέψη ότι τα τελευταία χρόνια ζούμε μια φάρσα του μύθου του "Κιβώτιου".

»Ο ΣΥΡΙΖΑ ανέλαβε την ιστορική αποστολή να καταλάβει την εξουσία για πρώτη φορά για λογαριασμό της Αριστεράς. Κουβαλούσε μαζί του όλη τη σκευή της ιστορίας της, τις παρακαταθήκες των παλιών αγωνιστών της, την εξωραϊσμένη αυτοεικόνα του σύγχρονου συντρόφου, το αίσθημα ηθικής υπεροχής που εμπότιζε τα κύτταρα κάθε αριστερού. Στον Αλέξη Τσίπρα και τους συντρόφους του παραδόθηκε ένα μυθικής αξίας κιβώτιο.

[...]

»Η μια μετά την άλλη οι διαψεύσεις άρχισαν να σκάνε με κρότο. Η πρώτη δουλειά του αριστερού νικητή των εκλογών ήταν να συμμαχήσει με τους πιο δεξιούς των δεξιών. Στη συνέχεια υπέγραψε ένα κατάδικό του Μνημόνιο, άρχισε να καλοδέχεται τους τροϊκανούς με άλλο όνομα στο Χίλτον, ξέχασε τα περί γερμανικών οφειλών, έγινε ο καλύτερος φίλος της Μέρκελ, διόγκωσε τη φορολογία σε εξοντωτικά επίπεδα, μείωσε κι άλλο το εισόδημα, αύξησε την πραγματική ανεργία, έστησε τη δική του διαπλοκή, συνέχισε απαράλλαχτο το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων των προδοτών, ξεπούλησε τις τράπεζες στα ξένα funds, εκλιπάρησε για μια μικρή ελάφρυνση του χρέους. Εκανε τα ίδια πράγματα, πολύ ακριβότερα. Για κερασάκι έκανε και αυτό που δεν τόλμησαν ποτέ οι δεξιοί, να υποθηκεύσει τον δημόσιο πλούτο για 99 χρόνια.

»Έχανε φέτα-φέτα τον ιδεολογικό του κορμό, αλλά πάλι λες, υποχρεώθηκε από τον οικονομικό εκβιασμό. Βλέπεις όμως και από την άλλη να στέλνουν τα ΜΑΤ που θα καταργούσαν εναντίον συνταξιούχων, να έχουν οχυρωθεί σιδερόφραχτοι μέσα στο Μαξίμου, να κάνουν πολυέξοδα ταξίδια με το πρωθυπουργικό αεροπλάνο που θα πουλούσαν, να έχουν ανοίξει νέες χειρότερες Αμυγδαλέζες, να σκηνοθετούν εθνικολαϊκιστικές φιέστες που δεν είχαμε δει ποτέ επί Δεξιάς, να έχουν στενότερες σχέσεις με την Εκκλησία από τον Σαμαρά, να υπάρχει ένας υπουργός μόνιμα ντυμένος αξιωματικός, να στήνουν φάμπρικες με χρυσαυγίτες σαν νέοι Μπαλτάκοι και αναρωτιέσαι, η τρόικα τους υποχρεώνει να τα κάνουν κι αυτά;

»Τι έχει μείνει από εκείνο το κόμμα και από εκείνους τους συντρόφους του πρώτου καιρού της επέλασης προς τη νίκη; Ενα απομεινάρι γκροτέσκο αριστερής ρητορικής, μια τσακισμένη ιδεολογική ραχοκοκαλιά, ένα κόμμα χωρίς παρελθόν, ένα άδειο πουκάμισο. Λίγοι απογοητευμένοι οπαδοί, κάτι κουρασμένα στελέχη, σύντροφοι που καθημερινά λιγοστεύουν, αραιώνουν, αποδεκατίζονται. Τι είδους κόμμα είναι αυτό που μας κυβερνά, ξέρει κανείς;

»Φαντάζομαι μια εικόνα σε έναν αόριστο μέλλοντα, τον αρχηγό αποκομμένο από την πολιτική μήτρα που τον γέννησε, χωρίς ιδεολογική πατρίδα, τελευταίο εναπομείναντα της περιπέτειας, να σέρνει μόνος τα κουρασμένα του βήματα και εκείνο το κιβώτιο που έπρεπε να παραδώσει. Ο άγνωστός του αριστερός ανακριτής να τον ρωτά, τελικά τι διαφορά είχες από τους αντιπάλους σου; Και το ανοιγμένο κιβώτιο να χάσκει απειλητικό και να έχει μέσα μια γραβάτα». 

Εδώ για ακόμη μια φορά αποδεικνύει ο Ανδρέας Πετρουλάκης πως εκτός από πετυχημένες γελοιογραφίες, αρθρώνει και ευστοχότατο λόγο και για κακή μας τύχη έχει εν προκειμένω πολύ δίκιο! Το ερώτημα είναι, βέβαια, τι πρέσβευε πράγματι ο ΣΥΡΙΖΑ πριν οι συγκυρίες τον φέρουν στην εξουσία και κατά πόσο είχε επεξεργασμένο λόγο και πρόγραμμα προς την κατεύθυνση αυτή. Είχε αριστεροσύνη εκφρασμένη σε κοινωνιοκεντρικές επιλογές, επιλογές με έμφαση στην παιδεία και την κοινωνική μέριμνα για τους μη προνομιούχους; Χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες και συντεχνιακές στρεβλώσεις; Πολιτικές προτεραιότητες και επιδιώξεις που για την επίτευξή τους δε χρειάζεται να σκοντάψεις στο οικονομικό κόστος, όπως π.χ. την προαγωγή της αριστείας που μάλλον με συμβολικές κινήσεις επιτυγχάνεται; Μα, τι λέω; Η αριστεία κατάντησε ρετσινιά... 

Όσο για το βιβλίο για το οποίο γίνεται λόγος, μόλις αυτό το καλοκαίρι έπεσε στα χέρια μου αυτό το διαμαντάκι της νεοελληνικής λογοτεχνίας! Συναρπαστική μυθοπλασία σε αιματοβαμμένο ιστορικό πλαίσιο. Ο συγγραφέας, ο ίδιος αριστερός, θαρρείς πως στο έργο καυτηριάζει έναν αγώνα που ενώ μεν ξεκίνησε με όραμα, στην πορεία κατέληξε με χιλιάδες θύματα από κάθε πλευρά και στη μέση μια ρημαγμένη χώρα, έτσι που αναρρωτιέται για τη ματαιότητα όλου αυτού. 

Σχεδόν σαράντα χρόνια πριν, όταν η εμπειρία του Εμφυλίου ήταν πιο νωπή κι ένας ειλικρινής απολογισμός των γεγονότων ενδεχομένως πιο δύσκολος, ο Αλεξάνδρου το τόλμησε. Σήμερα κι ενώ όλα πλέον συνηγορούν στο ότι οι ιδεολογίες πέθαναν και τη θέση τους για μια καλύτερη κοινωνία θα πρέπει να πάρουν ιδέες ελεύθερες, ο Τσίπρας ζει με τις δικές του ψευδαισθήσεις και προτιμά για τους δικούς τους μικροκομματικούς λόγους τη γλώσσα της διχόνοιας.

Όταν επισκεφτήκαμε την Ιβηρική και τη Σικελία

Παρότι αρκετά κουρασμένος μετά τη σημερινή επιστροφή, επιμένω να θέλω να κάτσω να καταγράψω εδώ μερικές αράδες σκέψεις και εμπειρίες μετά από την πολυήμερη εκδρομή σε νέους τόπους. Επιμένω μάλλον φοβούμενος μην τύχει και μου δραπετεύσουν πριν προλάβω να τις αποτυπώσω όσο το δυνατόν καλύτερα, φρέσκιες-φρέσκιες όπως τις έχω τώρα. Όσο για την κούραση, αναμενόμενη σε τέτοιες περιπτώσεις και πολύ περισσότερο όταν αυτήν τη φορά κληθήκαμε να κάνουμε την εκδρομή παρέα με έναν μπόμπιρα, ούτως ή άλλως ενθουσιώδη συνοδοιπόρο μας, πάντα έτοιμο να ανακαλύψει νέα πράγματα, ο οποίος όμως απαιτεί τις ιδιαίτερες φροντίδες μας!

Αυτή τη φορά, λοιπόν, αφορμή για το ταξίδι στάθηκαν δύο γάμοι. Ναι, δύο ζευγάρια καλών ξένων φίλων μας εδώ στο Μόναχο (τι ωραίο πράγμα η πολυπολιτισμικότητα εδώ!) πήραν τη μεγάλη απόφαση να ενώσουν επίσημα τις ζωές τους... ταυτόχρονα! Εντάξει, σχεδόν ταυτόχρονα εννοώντας ότι οι ημερομηνίες που όρισαν για τους γάμους τους ήταν με πέντε μέρες μόνο διαφορά. «Ε, και; Σιγά, σχεδόν μια βδομάδα!» θα πει κάποιος και με το δίκιο του. Όταν όμως ο ένας τόπος τέλεσης του μυστηρίου απέχει από τον άλλο μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα, ε, τότε μπορεί όντως να φαντάζει στα μάτια των καλεσμένων ως ταυτόχρονα! Και κάπως έτσι «αναγκαστήκαμε» να επισκεφτούμε δυο γωνιές της νότιας Ευρώπης που πάντα θα θέλαμε: τη Χώρα των Βάσκων στο βόρειο μέρος της Ιβηρικής, με επίκεντρο το Σαν Σεμπαστιάν, που ένα και μόνο καρτ ποστάλ του αρκεί για να σε καταγοητεύσει, και τη Σικελία με επίκεντρο την Τσεφαλού (ή Κεφαλοίδιον ή Κεφαλοΐδιον όπως αποκαλούνταν από τους αρχαίους Έλληνες), που ως κομμάτι άλλοτε κοιτίδας ακμαίου Ελληνισμού σε προκαλεί αναμφίβολα να τη γνωρίσεις.

Παρόλο που μια τέτοια συνδυαστική εκδρομή απαίτησε χρονοβόρα οργάνωση λεπτομερειών, απασχολώντας μας η προετοιμασία της απ΄ αυτή την άποψη καιρό πριν, ίσως τελικά ακριβώς λόγω αυτού, ομολογώ ότι δεν είχε προηγηθεί από πλευράς μου και τόσο καλή πληροφόρηση γύρω από τους προορισμούς ως συνήθως. Κρίνοντας από τους από κει φίλους, είχαν περιοριστεί οι προσδοκίες μου στην εγκαρδιότητα, την αμεσότητα, τη φιλοξενία των ντόπιων, με την ελπίδα να επιβεβαιωθούν όλα επί τόπου.

Σ΄ ένα μόνο, ωστόσο, ταξιδιωτικό άρθρο που πρόφτασα να διαβάσω την προηγουμένη της αναχώρησης για τη Χώρα των Βάσκων, τον πρώτο προορισμό, μου έκανε εντύπωση ότι γινότανε λόγος για πολλή βροχή. Και όταν το επόμενο μεσημέρι είχαμε φτάσει στο Μπιλμπάο, θυμάμαι που σκέφτηκα πόσο δίκαιο είχε εκείνο το άρθρο, γαμώτο (πρόκειται για ένα ομολογουμένως εξαιρετικό άρθρο)! Τότε μάθαμε ότι αυτό το εκνευριστικό, σύνηθες εκεί ψιλόβροχο λέγεται στη γλώσσα των Βάσκων «τσίρι μίρι». Και λέω γλώσσα των Βάσκων και όχι ισπανικά όπως θα περίμενε βασικά κανείς, γιατί πρόκειται όντως για μια άλλη γλώσσα -ούτε καν διάλεκτο-, την euskara, επίσημη κι αυτή που κρατάει λέει από την αρχαιότητα, διατηρώντας την ιδιαιτερότητά της, έτσι που οι γλωσσολόγοι δεν έχουν καταφέρει να την κατατάξουν σε μια από τις γνωστές οικογένειες γλωσσών. Είχα βέβαια τύχη βουνό γιατί το ένα και μοναδικό άρθρο που είχα διαβάσει, είχε προλάβει να με πληροφορήσει και γι΄ αυτό, προετοιμάζοντάς με για πινακίδες στους δρόμους όλες εις διπλούν, τόσο στα ισπανικά όσο και στα βασκικά.

Άνθρωποι περήφανοι για την ιδιαίτερη ταυτότητά τους, την εκφρασμένη και μέσα από τη γλώσσα, οι Βάσκοι. Κάτοικοι σε έναν τόπο πλούσιο φυσικά. Παρότι καλοκαίρι και σίγουρα σε πλήρη αντίθεση με ό,τι ξέρουμε από την πατρίδα μας, παντού εμφανής στο γύρω τοπίο η βλάστηση σε ευρεία γκάμα αποχρώσεων του πράσινου. Τόπος εύφορος και μάλλον βασιζόμενοι σε μια ως εκ τούτου αυτάρκειά του, οι Βάσκοι στο πέρας της ιστορίας επιδίωκαν την αυτονομία ή ανεξαρτησία τους. Αν και προσωπικά υποστηρικτής της ιδέας της «ισχύος εν τη ενώσει», μπορώ ωστόσο να υποψιαστώ τους λόγους για τους οποίους επιλέγει κάποιος να αντιδράσει έτσι, φοβούμενος μη χάσει την ταυτότητά του.

Έχοντας ξεκουραστεί στο αυθεντικό, γραφικό ψαροχώρι Όριο, περάσει από τη Θαραούτθ των surfer και τη μεσαιωνική Γκετάρια, αφού γίναμε με τις καλύτερες εντυπώσεις μάρτυρες της επίσημης γαμήλιας ένωσης των φίλων μας και το γλεντήσαμε δεόντως στο κοσμοπολίτικο Σαν Σεμπαστιάν, σκασμένοι από τα νόστιμα «πίντσος», τα τοπικά μεζεδάκια, φύγαμε από τη Χώρα των Βάσκων με τις καλύτερες αναμνήσεις, ξεκινώντας να προλάβουμε τον επόμενο κιόλας γάμο στη Σικελία (σε τρεις μόνο μέρες!).

Η αεροπορική σύνδεση μας επέβαλε να πάμε μέσω Βαρκελώνης κι εμείς μετά χαράς δεχτήκαμε την ευκαιρία να περάσουμε μερικές ώρες στην πρωτεύουσα της Καταλονίας, με ό,τι προφτάσουμε να δούμε εκεί. Η αλήθεια είναι ότι η Βαρκελώνη έχει τη φήμη μιας εκ των ομορφότερων και ζωντανότερων μητροπόλεων της Μεσογείου με πλήθος αξιοθέατων ή δραστηριοτήτων. Θα πρέπει βέβαια αυτή η φήμη να έχει εξαπλωθεί πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια έτσι που ο τουρισμός χτυπάει ρεκόρ. Με όλη την ειλικρίνεια δεν είχα σκεφτεί όμως ποτέ ότι αυτό μπορεί να είναι και προβληματικό και δε θυμάμαι άλλη φορά να ενοχλούμαι από τις μάζες τουριστών. Και αυτή δεν είναι τελικά μόνο δική μου εντύπωση αφού εκ των υστέρων διάβασα ότι πρόκειται για υπαρκτό πρόβλημα που με διάφορους τρόπους επιχειρείται να αντιμετωπιστεί, όπως π.χ. θέτοντας περιορισμούς στον αριθμό των διαθέσιμων κλινών προς ενοικίαση στην πόλη. Σε αυτό το πλαίσιο εξηγείται μάλλον και σειρά αφισών στους δρόμους για σεβασμό των ντόπιων από πλευράς των τουριστών!

Κατά τ΄ άλλα, δε γίνεται να περάσει απαρατήρητη η αρχιτεκτονική υπογραφή του χαρισματικού Καταλανού στο μουντό εν μέρει ιστό της μεγαλούπολης. Ο λόγος φυσικά για τον Γκαουντί που με τις εμπνευσμένες περίτεχνες επεμβάσεις του σε πάρκα της πόλης (Park Güell), πολυκατοικίες (Casa Batlló ή Casa Milà) και μεγαλοπρεπείς καθεδρικούς ναούς (Sagrada Familia) φαντάζει αξεπέραστος ακόμη και σήμερα στα μάτια των επισκεπτών. Την εικόνα της πόλης ολοκληρώνει η παραθαλάσσιά θέση της που της χαρίζει μια ιδιαίτερη αύρα, με πολλά ψάρια διαθέσιμα στο πιάτο των καλοφαγάδων και άλλα τόσα στο εντυπωσιακό, τεράστιο ενυδρείο στην παραλία της πόλης, τη γνωστή Μπαρτσελονέτα.

Μ΄ αυτά και μ΄ αυτά ούτε που καταλάβαμε πώς είχε πλησιάσει η ημερομηνία του γάμου στην Σικελία και όταν την παραμονή προσγειωθήκαμε στο Παλέρμο και βγήκα απ΄ το αεροδρόμιο έξω, ένιωσα ένα κύμα ζεστού αέρα να μου προκαλεί δυσφορία. Η αλήθεια είναι ότι αυτή η ατμόσφαιρα κάτι μου θύμισε από Ελλάδα, για να αποδειχθεί βέβαια έπειτα ότι αυτό δεν ήταν το μόνο. Τόσο το φυσικό περιβάλλον, το ξερό κατά βάση, όσο και το κλίμα είναι πράγματι παρόμοια. Αυτό το γνώριμο περιβάλλον σε συνδυασμό με την πλεονεκτική θέση της στο κέντρο της Μεσογείου, φαίνεται θα αποτέλεσαν τους καθοριστικούς παράγοντες για την επιλογή της Σικελίας από τους αρχαίους Έλληνες ως ενός από τους πιο πρώιμους στόχους των ναυτικών επιχειρήσεων και αποικιακών τους δραστηριοτήτων. 

Σήμερα αδιάψευστος μάρτυρας αυτής της δραστηριότητας τα αμέτρητα αρχαιολογικά ευρήματα: αγγεία, ναοί, θέατρα, πολλά εκ των οποίων πολύ καλά διατηρημένα, που δεν καταφέραμε όμως δυστυχώς να επισκεφτούμε επί τόπου. Απεναντίας, εύκολα προσβάσιμος ακόμη και με παιδικό καρότσι στέκεται καταμεσής στην παλιά πόλη της Τσεφαλού ο καθεδρικός ναός που εξωτερικά δε δείχνει να διαφέρει σε γενικές γραμμές από τα βορειοευρωπαϊκά πρότυπα. Η είσοδος στο ναό μου επιφυλάσσει ωστόσο μια έκπληξη: το Χριστό τον Παντοκράτορα σε εμφανώς βυζαντινή τεχνοτροπία απεικονισμένο, ελλείψει τρούλου, στην κόγχη του ιερού, με έκφραση ανήσυχη και συνάμα επιβλητική, κρατώντας βιβλίο, στις σελίδες του οποίου αναγράφεται και στα ελληνικά «Εγώ ειμί το φως του κόσμου...». Αργότερα έμαθα ότι αυτή η εντυπωσιακή μίξη είναι απότελεσμα του γεγονότος ότι στο πέρας των αιώνων η Σικελία τέλεσε ξανά υπό την άμεση ή έμμεση κυριαρχία των Ελλήνων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Με τελευταία περίοδο, ωστόσο, ελληνικής επιρροής στον πολιτισμό της Σικελίας τον 12ο αιώνα, οπότε, λέει, θα πέσει διαδοχικά στα χέρια των Γερμανών, των Φράγκων και των Ισπανών, αλλάζοντας πλέον κατεύθυνση στην ιστορία.

Δηλαδή πάνε πολλοί αιώνες πλέον που «χώρισαν» οι δρόμοι μας αλλά αυτό με δυσκολεύει να εξηγήσω μια ακόμη ομοιότητα που άφησα για το τέλος... Μάλλον όπως στην περίπτωσή μας, οι Σικελοί απέναντι στους φίλους τους χαλί να τους πατήσουν, συμπεριφορά όμως αντιδιαμετρικά αντίθετη αν είσαι ξένος. Με διάφορες αφορμές πάντως μας έγινε δυστυχώς σαφής η έλλειψη σεβασμού, σε προσωπικό ή οδηγικό επίπεδο, ή μας δόθηκε η εντύπωση ότι προσπαθούσαν να μας εκμεταλλευτούν ως τουρίστες. Και όλο αυτό σ΄ ένα κλίμα «χαλαρής» ανοργανωσιάς, λες και βρισκόμασταν αντιμέτωποι με την τυπική συμπεριφορά «Ελληναράδων»! Τι στο καλό, το ΄χει το κλίμα;!

Μπορεί να ακουστεί κοινότοπο αλλά θα τολμήσω να επαναλάβω ότι αυτό που κάνει τελικά πιο βαριές τις αποσκευές σου επιστρέφοντας από το ταξίδι είναι ίσως αυτό το πολυπόθητο «γνώθι σαυτόν», να έχεις μάθει κατά τι καλύτερα τον εαυτό σου. Δοκιμάζοντας τα όρια ή τις κάθε είδους αντοχές σου, διδασκόμενος από την άγνωστη μέχρι τότε σοφία των εκεί ξένων αλλά και τα γνώριμά σου ελαττώματά τους. Κι αν σταθούν αυτά ικανά να σε κάνουν καλύτερο, τότε «ἤδη θὰ τὸ κατάλαβες ᾑ Ἰθάκες τί σημαίνουν». Δηλώνω ευθύς αμέσως έτοιμος να με γνωρίσω καλύτερα μέσα από το επόμενο ταξίδι!

Από τη μη πληρότητα της λογικής στην πληρότητα της ανθρωπιάς

Το 1931 ένας νεαρός τότε, βιεννέζος μαθηματικός, ένα χρόνο μετά το πέρας της διδακτορικής του διατριβής, δημοσιεύει ένα θεώρημα σύμφωνα με το οποίο για κάθε αξιωματικό σύστημα αρκετά ισχυρό ώστε να περιγράφει την αριθμητική των φυσικών αριθμών, υπάρχουν αληθείς προτάσεις για αυτούς τους αριθμούς που δεν μπορούν να αποδειχθούν. Πρόκειται για το μεγαλοφυή Κουρτ Γκέντελ (Kurt Gödel) και το μνημειώδες θεώρημα της μη πληρότητας της λογικής, το οποίο κατάφερε ένα καίριο πλήγμα στον άκρατο ορθολογισμό όλων εκείνων των επιστημόνων που έχοντας αποκηρύξει τις όποιες μεταφυσικές αναζητήσεις του ανθρώπου, πίστεψαν πως με τη λογική και μόνο μπορεί να κατακτηθεί η απόλυτη αλήθεια.

Σχεδόν έναν αιώνα μετά φαίνεται πως πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες αγνοούν την πρόταση αυτή αν κρίνει κανείς από την υπεροψία και την αμετροέπειά τους, παριστάνοντας πως είναι σε θέση με την αυστηρή επιστήμη τους να τα εξηγήσουν όλα, ότι τα ξέρουν όλα. Και μαζί με τον Γκέντελ, μάλλον αγνοούν και την «αβεβαιότητα» του Χάιζενμπεργκ ή τη «σχετικότητα» του Αϊνστάιν και την επανάσταση που σήμαναν αυτές στην ιστορία των ανθρώπινων ιδεών για την αντίληψη της πραγματικότητας. 

«Μα καλά», θα πει κανείς, «ο λόγος για μια πολύ συγκεκριμένη μαθηματική απόδειξη και πώς περιμένεις να είναι στους περισσότερους γνωστή;». Θα τολμούσα, ωστόσο, να πω ότι δεν είναι ακριβώς έτσι και ότι προεκτάσεις της μπορούν κάλλιστα να θεωρηθούν από μια φιλοσοφική σκοπιά. Ο ίδιος ο Γκέντελ εξάλλου ερωτούμενος για το νόημα της μη πληρότητας σε άλλους χώρους της κοινωνίας ή της ψυχολογίας, απάντησε: «Μας δείχνει ότι μια κοινωνία που θέλει να προχωρήσει αποκλειστικά και μόνο με νόμους και κανόνες, δε θα μπορέσει να λύσει τα προβλήματα που της θέτει η ζωή. Το ίδιο ισχύει και για τα μεμονωμένα της μέλη».

Για να είμαι ειλικρινής θα πρέπει να ομολογήσω ότι και ΄γω ο

ίδιος, παρότι θετικός επιστήμονας με έλξη στα μαθηματικά, δεν είχα υπόψη το θεώρημα της μη πληρότητας του Γκέντελ, μέχρι που μου επέστησε σχετικώς την προσοχή ο ευρηματικός Απόστολος Δοξιάδης που μαζί με την παρέα του με τρόπο αριστουργηματικό στο «Logicomix» καθώς και στο «Από την παράνοια στους αλγορίθμους» πραγματεύεται με έμπνευση καλλιτεχνική το θέμα. 

Και έκτοτε συγκλονισμένος μπήκα σε μπελάδες προβληματισμού... για να υποπτευθώ σιγά-σιγά ότι το εν λόγω θεώρημα καθιστά «επιστημονικά» σαφές ότι η ανθρώπινη ύπαρξη είναι κάτι παραπάνω από μια ψυχρή λογική, τέτοια που θα μπορούσε εν τέλει να κωδικοποιηθεί και να περάσει στη μηχανή, εξισώνοντάς την με τον άνθρωπο. Ευτυχώς για την ανθρώπινη ύπαρξη διαποτίζεται κι από συναισθήματα, διακατέχεται κι από ένα πνεύμα ελεύθερο.

Με αυτόν το γνώμονα, κατά την άποψή μου, αναμένεται και η στάση του επιστήμονα. Έχοντας πάντα κατά νου το ερώτημα για το ρόλο του επιστήμονα, έρχεται αυτές τις μέρες να μου δώσει αφορμή το συνοδευτικό κείμενο της εξέτασης στο μάθημα της γλώσσας στις πρόσφατες φετινές πανελλαδικές, που φέρει τον τίτλο «Επιστήμη και επιστήμονες» με την υπογραφή του Γρηγόρη Σκαλκέα από μια ομιλία του στην Ακαδημία Αθηνών.

Ζητήθηκε λοιπόν από τους εξεταζόμενους μαθητές να αναπτύξουν την άποψή τους για το ρόλο της επιστήμης ως προς την αντιμετώπιση σύγχρονων προβλημάτων και ποιο θα πρέπει να είναι το ήθος του επιστήμονα στην εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού. Μιλώντας για πανελλήνιες αγχώθηκα ήδη και δυσκολεύομαι να επιχειρηματολογήσω εκτενώς μέσα από ωραία εκφραστικά μέσα και δομές, απ΄ αυτά δηλαδή που θα περίμεναν οι εξεταστές! Αναρωτιέμαι πάντως, τι άλλο θα μπορούσε να αναμένεται να ΄ναι ένας άνθρωπος που επ΄ ευκαιρία της επιστήμης του εξάσκησε το πνεύμα του, παρά υπεύθυνος ως προς μια κοινωνία δοκιμαζόμενη από πολλές προκλήσεις πνευματικής έκπτωσης και υποβάθμισης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας; Μου μοιάζει άλλωστε τόσο στρεβλή η εικόνα ενός επιστήμονα απομονωμένου στο μικρόκοσμό του και μόνο, αδιάφορου να συνδράμει το σύνολο από το μετερίζι του. Μια φράση που μου ΄ρχεται εν προκειμένω στο μυαλό για να με εκφράσει λακωνικά (έτσι λακωνικά δε νομίζω όμως να πετύχαινα και πολύ υψηλή βαθμολογία στις πανελλήνιες!): «Το κακό θριαμβεύει στον κόσμο μια και οι καλοί δεν κάνουν τίποτα!».

Πάντως, ο διακεκριμένος γιατρός, κ. Σκαλκέας είχε επισημάνει σχετικά στην ομιλία του τα εξής (μεταφέρω με προσοχή μην τύχει και παραποιηθούν τα λεγόμενά του!):

«Για να παραμείνουν όμως οι στόχοι της επιστήμης ανθρωποκεντρικοί, κρίνεται απολύτως αναγκαίος ο επανακαθορισμός τους από "προσωπικότητες με υψηλά ηθικά ιδανικά", κατά τον Αϊνστάιν, δηλαδή από έντιμους, συνεπείς και ανιδιοτελείς, διορατικούς, ειλικρινείς και αντικειμενικούς ανθρώπους-επιστήμονες».

Ο Αϊ-Γιώργης ο... βιβλιοφόρος!

 

Η διπλή γιορτή στις 23 του Απρίλη*

Η 23η Απριλίου σήμαινε για μένα τις περισσότερες φορές ένα λόγο γιορτής: παρά το μπέρδεμα που συνήθως συνεπάγεται η ύπαρξη του δεύτερου ονόματος (φαντάσου πόσω μάλλον τώρα στο εξωτερικό!), δεδομένου ότι το πρώτο, αυτό με το οποίο είμαι κυρίως γνωστός, δε γιορτάζεται με ευρέως γνωστή γιορτή (εκτός κι αν είσαι απ΄ την όμορφη Σκόπελο!), δέχτηκα από μικρός και επιδίωκα μετά χαράς να λαμβάνω τις ευχές του Αϊ-Γιώργη. Νιώθοντας έτσι κι εγώ κατά τι κομμάτι του μάλλον πιο πολυπληθούς γκρουπ της ελληνικής κοινωνίας υπό συγκεκριμένο όνομα, όλων των Γιώργηδων. Εξ αυτών που πρωτοστατούν πάντα στον εορτασμό της πάνω εκκλησίας του χωριού μου, εκεί όπου κάθε παραμονές του πολιούχου ετοιμάζεται το κεσκέκ, ένα απ΄ τα πιο νόστιμα ποντιακά εδέσματα. Σίγουρα μαζί με μένα το χαιρόταν πολύ τότε κι ο συνονόματος παππούς μου ο συγχωρεμένος!

Και φέτος παραμονές ετούτης της γιορτής μού πέφτει για πρώτη φορά στην αντίληψη πως κατά την ημερομηνία αυτή έχει καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια από την UNESCO κι ένας ακόμη εορτασμός συμβολικός, ο οποίος νιώθω επίσης ότι με αφορά, και μάλιστα για λόγο που δεν οφείλεται στις επιλογές κάποιου άλλου για μένα αλλά χάριν κάποιας αγάπης. Ο λόγος για το βιβλίο και την αντίστοιχη Παγκόσμια Ημέρα του Βιβλίου. Και δεν πρόκειται για τυχαία επιλογή της ημερομηνίας αφού τότε εν έτει 1616 κατά απίστευτη σύμπτωση έφυγαν από τη ζωή δύο πολύ μεγάλα ονόματα των γραμμάτων παγκοσμίως: ο ισπανός συγγραφέας του Δον Κιχώτη, Μιγκέλ Ντε Θερβάντες και ο άγγλος δραματουργός Γουίλιαμ Σαίξπηρ.

Εντάξει, πρέπει να παραδεχτώ ότι όπως όλες οι σχέσεις ζωής δεν ξεκινούν πάντα με τον πιο ευνοϊκό τρόπο, έτσι και το βιβλίο μπήκε λίγο αργά στη ζωή μου με τη σημασία που ΄χει σήμερα. Πράγματι, κατά την εποχή των σχολικών μου χρόνων κάτι δεν είχε πάει, απ΄ όσο φαίνεται, καλά και τον ελεύθερό μου χρόνο κάθε άλλο παρά με την παρέα ενός βιβλίου προτιμούσα να τον περνάω. Έπρεπε να φτάσω έπειτα έφηβος για να πειστώ, δεν ξέρω κι εγώ ακόμη πώς, από την όχι και τόσο συμπαθή φιλόλογο του σχολείου για το ανάγνωσμα ενός προτεινόμενου έργου. Κι ήταν τότε που ο Ηλίας Βενέζης με πήρε από χέρι και με ταξίδεψε σιγά-σιγά στο μαγευτικό κόσμο της Αιολικής Γης, με τα μάτια ενός παιδιού κάτω από τα Κιμιντένια όρη της Μικράς Ασίας, αποκρύπτοντας τις κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις που σιγόβραζαν στο παρασκήνιο, τη σημασία των οποίων έμελε να μάθω αργότερα, υποψιαζόμενος πια τι είχε ολότελα χαθεί. 

Και κάπως έτσι με συνεπήρε το διάβασμα και σταδιακά περνώντας από κόσμους ρομαντικούς, ό,τι πρέπει για τα μάτια ενός εφήβου, όπως π.χ. αυτόν που επιδέξια είχε πλάσει η Αλκυόνη Παπαδάκη στο Αμάν... Αμάν!, και πάντα παρά το φόρτο διαβάσματος των «υποχρεωτικών» βιβλίων του εκάστοτε προγράμματος σπουδών, γινόμουν δειλά-δειλά διατεθειμένος να βρω κάπου-κάπου μια  ευκαιρία για μια φανταστική ή εκπαιδευτική εξόρμηση μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου. Μέχρι που έφτασα στο Ντοστογιέφσκι κι εκεί πια η τυχόν ευκαιρία στη γεμάτη καθημερινότητα έγινε εθισμός!

Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι η σχέση αυτή επισφραγίστηκε απ΄ όταν άφησα τα πάτρια εδάφη για τους άγνωστους δρόμους του εξωτερικού. Μάλλον η ανάγκη επαφής μέσω της γλώσσας με ό,τι είχα αφήσει πίσω ή η ανάγκη ερμηνείας του μέσα από δοκίμια και μελέτες ή ακόμη φιλοσοφώντας, θα πρέπει να ΄ταν που συνέβαλαν σ΄ αυτό. Σε παρόμοιο πλαίσιο με την ανάγκη επικοινωνίας μέσω αυτών των αράδων που διαβάζεις εδώ. Ίσως απλά κι από αντίδραση ζώντας στην εποχή πλέον της ψηφιακής παντοκρατορίας και υπερπληροφόρησης, που όπως πάντα χρειάζεται να νιώσεις την απειλή ότι χάνεις κάτι για να το εκτιμήσεις.

Ευχή μου με αφορμή αυτόν το συμβολικό εορτασμό να έρθουν όσοι περισσότεροι νέοι άνθρωποι γίνεται σε επαφή με το βιβλίο, όντας σίγουρος ότι όλο και κάποιοι θα κλείσουν εισιτήρια για τα ατέλειωτα ταξίδια του νου σε κόσμους ανεξερεύνητους που μόνο οι σελίδες κάποιου βιβλίου μπορούν να υποσχεθούν. Και πού ξέρεις, αυτοί οι αναγνώστες με διευρυμένους τους ορίζοντες μπορεί αύριο μεθαύριο να είναι σε θέση να κάνουν τον κόσμο μας καλύτερο. Απ΄ αυτή την άποψη το χάρηκα ιδιαιτέρως και γιόρτασα φέτος διπλά στις 23 του Απρίλη!

© Vladimir Kush, 

«Το διάβασμα μας κάνει όλους μετανάστες. Μας παίρνει μακριά από τα σπίτια μας, αλλά το σπουδαιότερο, μας βρίσκει σπίτια παντού». - Jean Rhys

* Σύνθεση βασισμένη σε φωτογραφική λήψη της εικόνας του Αϊ-Γιώργη από τον Ricardo André Frantz και εικόνα φόντου από την ιστοσελίδα http://www.sierra2.org.

Μαγικές λύσεις

Τροφή για σκέψη για το θέμα της συμμετοχής στη σφαίρα των κοινών, που τόσο με έχει κατά καιρούς απασχολήσει στη αναζήτηση καλύτερων συλλογικών κοινωνικών προοπτικών, από κάποιον σπουδαίο αντισυμβατικό ή αντισυστημικό στοχαστή της εποχής μας. Ορίστε, λοιπόν, τι απαντά ο Noam Chomsky όταν ερωτάται σχετικώς:

«Μαθαίνουμε δοκιμάζοντας. Δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε τώρα, με όσα γνωρίζουμε και κατανοούμε σήμερα, και να πούμε: Εντάξει, ας σχεδιάσουμε μια ελεύθερη  [καλύτερη] κοινωνία. Πρέπει να αποκτήσουμε ενόραση και κατανόηση που να μας επιτρέπουν να προχωρήσουμε βήμα βήμα προς αυτόν το σκοπό. Όπως και σε κάθε άλλο τομέα, όσο περισσότερα κάνεις, τόσο περισσότερα μαθαίνεις. Σχετίζεσαι με άλλους ανθρώπους και δημιουργείς οργανώσεις, και απ΄ αυτές τις κινήσεις αναφύονται νέα προβλήματα, νέες μέθοδοι, καινούργιες στρατηγικές.

»Αν κάποιος μπορούσε να ανακαλύψει μια γενική, συνολική στρατηγική, όλοι θα ήταν ευχαριστημένοι, αλλά αυτό δεν έχει συμβεί τα τελευταία δύο χιλιάδες χρόνια.

[…]

»Πώς θα μπορούσαμε να χαράξουμε μια γενική στρατηγική υπερνίκησης των αυταρχικών θεσμών; Νομίζω ότι τέτοιου είδους ερωτήματα τα κάνουν άνθρωποι που δε θέλουν να εμπλακούν. Όταν εμπλέκεσαι στην πάλη, προκύπτουν πολλά προβλήματα τα οποία μπορείς [πρέπει] να επεξεργαστείς.

»Αυτό δε γίνεται με το πάτημα ενός κουμπιού. Γίνεται με παθιασμένη, επικεντρωμένη δουλειά που σιγά σιγά αναπτύσσει την κατανόηση και τις σχέσεις των ανθρώπων, ημών των ιδίων, μαζί με υποστηρικτικά συστήματα και εναλλακτικούς θεσμούς. Τότε κάτι μπορεί να πετύχουμε».

(c) alphaspirit www.fotosearch.gr

Οι «οκτώ», η ελληνική Δικαιοσύνη και ένας κόσμος στο παρά... 2,5'

Την ώρα που καταξιωμένοι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την κατάσταση του πλανήτη, η απόφαση ενός ανώτατου δικαστηρίου σε μια γωνιά αυτού του πλανήτη έρχεται ως σπίθα ελπίδας! Τι κι αν αυτή η γωνιά έχει κατά το παρελθόν φωτίσει ουκ ολίγες φορές τον κόσμο, σήμερα δεν είναι και τόσο αυτονόητο ούτε από κει, ούτε δυστυχώς κι από τις περισσότερες άλλες γωνιές του!

Το 1947 τα μέλη του Συμβουλίου Επιστήμης και Ασφάλειας του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Bulletin of Atomic Scientists φτιάχνουν το αποκαλούμενο «Ρολόι της Αποκάλυψης», ως ένα συμβολικό μέσο προειδοποίησης των κινδύνων για την Γη και την ανθρωπότητα που τίθενται από έναν πυρηνικό πόλεμο. Τότε τοποθέτησαν τους δείκτες στα επτά λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα. Έκτοτε οι δείκτες έχουν μετακινηθεί 19 φορές, φθάνοντας μόλις 2 λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα το 1953, όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να κατασκευάσουν τη βόμβα υδρογόνου, αλλά και 17 λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα το 1991 με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Στο μεταξύ κίνδυνοι που λαμβάνονται υπόψη έχουν διευρυνθεί εκτός της πυρηνικής απειλής για να συμπεριληφθούν άλλες ρεαλιστικές απειλές. Φέτος είναι η πρώτη φορά από το 1953 που το ρολόι δείχνει τόσο κοντά στα μεσάνυχτα-καταστροφή. O λόγος γι΄ αυτό όπως εξηγεί το Συμβούλιο «η μεγάλη άνοδος του εθνικισμού στον κόσμο, οι δηλώσεις του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ σχετικά με τα πυρηνικά όπλα, η υπερθέρμανση του πλανήτη, η επιδείνωση των συνθηκών ασφάλειας παγκοσμίως καθώς επίσης και η ολοένα και μεγαλύτερη άγνοια των επιστημονικών επιτευγμάτων». 

Κι ενώ κάπως έτσι δυσοίωνο διαγράφεται δυστυχώς το μέλλον, την προηγούμενη βδομάδα δόθηκε στη μικρή Ελλάδα μια πρώτης τάξης ευκαιρία για να αποδειχθεί στην πράξη η λεγόμενη ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και μαζί μ΄ αυτήν όλες οι δημοκρατικές αξίες, όταν ο Άρειος Πάγος απέρριψε το πιεστικό αίτημα για την έκδοση των οκτώ Τούρκων στρατιωτικών που η Άγκυρα κατηγορεί ως προδότες, ως επίδοξους πραξικοπηματίες. Μια απόφαση που μόνο εύκολη δεν ήταν, όπως έδειξε η πορεία της υπόθεσης από τις 16 Ιουλίου, οπότε οι οκτώ έφθασαν στην Αλεξανδρούπολη με ελικόπτερο και ζήτησαν άσυλο. Άλλά από τη στιγμή που η επίθεση της τουρκικής κυβέρνησης εναντίον της Δικαιοσύνης και εναντίον του κράτους δικαίου έλαβε διαστάσεις πογκρόμ, οι Έλληνες δικαστές στην ουσία δεν είχαν άλλη επιλογή.

"Η απόρριψη του αιτήματος της Τουρκίας εκθέτει τη χώρα μας σε απρόβλεπτες συνέπειες, αλλά η έκδοση των «οκτώ» θα αποτελούσε ανεξίτηλο στίγμα σε ένα λαό που τα μόνα που του έχουν απομείνει μέσα στην ατελείωτη κρίση και την υποτίμηση της περιουσίας και του ονόματός του είναι η περηφάνια και τα δημοκρατικά ιδεώδη", όπως εύστοχα παρατηρεί ο Ν. Κωνσταντάρας στην «Καθημερινή». Και συνεχίζει: "Η έκδοση των οκτώ θα έπληττε όχι μόνον το κύρος της ελληνικής Δικαιοσύνης αλλά και την ίδια την ιδέα της Δικαιοσύνης. Θα στιγμάτιζε όλους τους Έλληνες, των οποίων οι μύθοι, η λογοτεχνία, η Ιστορία αποτελούνται από γενναίες αποφάσεις και ενίοτε απέλπιδες πράξεις κατά του «δίκαιου» του ισχυρού. Η χθεσινή απόφαση ίσως αποδειχθεί επιζήμια στο άμεσο μέλλον, αλλά μέσα στον ζόφο της εποχής, είναι ανάσα και ανάταση για μια στιγμή σε αυτή την ανηφόρα δίχως τέλος".