Κάθε τέλος και μια καινούργια αρχή!

Την περασμένη Πέμπτη έκλεισε ένας μεγάλος και προσωπικά ουσιαστικός κύκλος της ζωής μου στο εξωτερικό, έπειτα από περισσότερα από οκτώ χρόνια! Κατόπιν συνειδητής απόφασης θεώρησα ότι είχε έρθει ο καιρός να παραδώσω τη δική μου σκυτάλη της Λέσχης Ελλήνων Επιστημόνων Μονάχου σε άλλους αξιόλογους εκπροσώπους της εδώ ελληνικής παροικίας.

Πίσω το 2015, λίγα χρόνια αφότου είχα εγκατασταθεί και τακτοποιηθεί επαγγελματικά στη βαυαρική πρωτεύουσα, ένιωσα την ανάγκη για συλλογική δράση με επωφελή σκοπό, και εν γένει συσχέτιση με ανθρώπους με παρόμοιες ανησυχίες. Και τότε ήταν που γνώρισα την ύπαρξη ενός τέτοιου συλλόγου σκεπτόμενων ανθρώπων, ιδρυμένου κατά την έναρξη της Μεταπολίτευσης κιόλας.

Δεν άργησα να συνειδητοποιήσω ότι αυτός θα μπορούσε να αποτελέσει το φορέα για τη συσπείρωση Ελλήνων επιστημόνων στην περιοχή του Μονάχου, η οποία μέσα στην ατυχία της ελληνικής κρίσης είχε την τύχη να εμπλουτιστεί με νέο δυναμικό. Μια συσπείρωση με όλα τα οφέλη που μπορεί να συνεπάγεται αυτή και που όπως πάντα έλεγα: «Ελάτε να τα ανακαλύψουμε παρέα!» Μια παρέα που συμπεριελάμβανε επίσης τους «παλαιότερους» και πρεσβύτερους της παροικίας και που η συναναστροφή μαζί τους, αν και συχνά πρόκληση, σίγουρα ευεργετική θα αποδεικνυόταν.

Κάπως έτσι και μέσα από τη διοργάνωση πολυάριθμων εκδηλώσεων και δράσεων, από τη θέση του γραμματέα και τελευταία του αντιπροέδρου, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και να συνεργαστώ με πάρα πολλούς αξιόλογους ανθρώπους και φορείς, μεταξύ των οποίων κάποιους ευρύτερα αναγνωρισμένους, να ενσωματωθώ καλύτερα στην εδώ κοινωνία και να βοηθήσω άλλους να ενσωματωθούν κι αυτοί, να συνάψω πραγματικές φιλίες, και το κυριότερο ελπίζω, να συμβάλω όσο το δυνατόν στην επίτευξη συλλογικών στόχων. 

 

Μερικά μόνο στιγμιότυπα όλης αυτής της πορείας!

Προφανώς, δεν ήταν πάντα όλα ρόδινα κι οι προστριβές, άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο δημιουργικές, είναι αναπόφευκτες σε τέτοιες περιπτώσεις, αλλά ακόμη κι αυτό είναι ένα πολύτιμο μάθημα. Αρκεί να παραμερίζονται και να περιορίζονται τα ιδιοτελή στο όνομα του συλλογικού οφέλους. Ή δε θα αποκρύψω τον κόπο και τον προσωπικό χρόνο που αφιέρωσα για τα του συλλόγου και που προς απογοήτευσή μου δεν αναγνωρίστηκε πάντα ή η ανταπόκριση δεν ήταν τόσο ενθαρρυντική. 

Γενικά όμως κοιτώντας πίσω και κλείνοντας αυτόν το σύντομο απολογισμό, η ζυγαριά κλίνει σίγουρα υπέρ αυτού του εγχειρήματος και χαίρομαι που το κυνήγησα με μεράκι. Εξάλλου, το αρχικό στοίχημα μάλλον επετεύχθη κρίνοντας από το γεγονός ότι τόσα πολλά νέα μέλη εμπνεύστηκαν και πείσθηκαν στο μεταξύ να συμμετάσχουν ενεργά στο σύλλογο. Εύχομαι στο υπό σύσταση νέο ΔΣ καλή και δημιουργική θητεία! Κι ό,τι χρειαστεί και μπορώ να βοηθήσω, χαρά μου!

Bittersweet symphony - that's life!

"It's a bittersweet symphony, that's life
Tryna make ends meet, you're a slave to money then you die ..."

The Verve - Bitter Sweet Symphony

Δε θα ξεχάσω ποτέ όταν πρωτοφτάσανε πριν κάποιες δεκαετίες οι νότες αυτές στα αφτιά μου και τις αγάπησα κεραυνοβόλα! Όταν μάλιστα άρχισα να καταλαβαίνω και τους στίχους, δεν άργησε να γίνει ένα από τα πιο αγαπημένα μου κομμάτια. Με συντρόφεψε σε δύσκολες φάσεις της ζωής μου, όπως όταν παρουσιάστηκα να υπηρετήσω στο κέντρο νεοσύλλεκτων στην ορεινή Σταυρούπολη Ξάνθης, έχοντας λίγες μέρες μόνο πριν χάσει τόσο απροσδόκητα την καλύτερη μου φίλη. Κι έκτοτε ήταν πάντα εκεί να μου θυμίζει το παράλογο μείγμα χαρμολύπης στη ζωή! 

Όπως αυτό που λίγο καιρό πριν έπρεπε ξανά να διαπιστώσω. Από τη μία δηλαδή, είχα τη μεγάλη χαρά να γίνω νονός στον αγόραρο ενός αδελφικού φίλου, πρώτη φορά αναλαμβάνοντας αυτό το ρόλο με ό,τι συνεπάγεται αυτό. Κι από την άλλη, λίγες μόνο μέρες μετά χάσαμε τόσο αναπάντεχα τον αγαπημένο μάγκα θείο μου! 

Πώς να αρθρώσω εγώ με λόγο τώρα αυτά που έχω μέσα μου για τον Πετράν και που πάντα θα μείνουν εκεί! Από τα πρώτα πράγματα που μου έμαθε ως παιδί, την αγάπη για την εκγύμναση του σώματος (ναι, θέλουμε τα μπράτσα μας να είναι μεγάλα!) και τα καλοκαίρια στις εξωτικές παραλίες των Αμμολόφων (που πρωτοανακάλυψα τότε προτού γεμίσουν beach bar - είναι τόσο έντονη η ανάμνηση όταν βρέθηκα εκεί πρώτη φορά τρέχοντας σαν παλαβός στους παρθένους λόφους άμμου, στους Αμμόλοφους!) ώς τις συναρπαστικές διηγήσεις για αναζήτηση πολύτιμων θησαυρών! Κι ανάμεσα σε τόσες και τόσες εμπειρίες ήρθαν τα τελευταία χρόνια να προστεθούν κι αυτές παρέα με το Χάρη - Λεών όπως περιπαιχτικά τον φώναζε αυτός!

 

 

Ιανουάριος 2024, Ντόρτμουντ - Τελευταία κοινή φωτογραφία

 

Τις προάλλες όπως διάβαζα στο Χάρη την προ ύπνου ιστορία, έπεσα πάνω σε κάτι υπέροχο. Όχι ότι θα περίμενα κάτι λιγότερο από τον Αντώνη Παπαθεοδούλου στα «Καράβια που ταξίδεψαν τη φαντασία» που συνυπογράφει με τη μεγάλη παραμυθού Μαρία Αγγελίδου. Σε μια διήγηση για τον Ιπτάμενο Ολλανδό γράφει: 

«Ακόμη και σήμερα όλοι αναρωτιούνται τι γίνονται τα καράβια αλλά και οι άνθρωποι που χάνονται. Και λένε για φαντάσματα, πνεύματα, στοιχειά και αερικά. Αλλά η αλήθεια είναι εκεί· μπροστά τους· μα κανείς δεν της δίνει σημασία. Τόσα χρόνια την ψιθυρίζει την αλήθεια ο Ιπτάμενος Ολλανδός· από αυτί σε αυτί, από στόμα σε στόμα. Σσσσσς! Θέλετε να σας την πω; Ούτε φαντάσματα, ούτε πνεύματα, ούτε αερικά, όχι... Οι άνθρωποι και τα καράβια, όταν χάνονται για πάντα, γίνονται κάτι ακόμα πιο σπουδαίο... γίνονται ιστορίες».

 

Ίστορίες αγαπημένες λοιπόν που θα θυμόμαστε για πάντα!

 

 

Τα ταξίδια της χρονιάς, αναγνωστικά και μη

Καλή μας χρονιά! Καθώς έχουμε αφήσει πίσω μας ήδη εδώ κι αρκετές μέρες τον περασμένο χρόνο, τι καλύτερο τώρα να σημειωθούν εδώ υπό συντομογραφική μορφή μερικά από τα αναγνωστικά κορυφαία ή αγγλιστί highlights του 2023! Αναγνώσματα που με ταξίδεψαν ως συνήθως σε, περισσότερο ή λιγότερο, ανεξερεύνητους προορισμούς. Κάποια μάλιστα πολύτιμοι σύντροφοι κατά τη διάρκεια ταξιδιών όχι μόνο του νου μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου!

Έχοντας ήδη βυθιστεί στις αράδες του προτού ταξιδέψω για την Αθήνα παραμονές Χριστουγέννων, οι κρύες μέρες του Ιανουάριου της περασμένης χρονιάς με βρήκαν να συνεχίζω να ξεφυλλίζω (κοντά στις 700 σελίδες ήταν αυτές!) απορροφημένος το Στη σκιά της πεταλούδας του Ισίδωρου Ζουργού. Αγαπημένος συγγραφέας της Αηδονόπιτας και έχοντας τραβήξει την προσοχή μου αυτή τη φορά μέσα από το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο επέλεξε να στήσει το πρωτότυπο δράμα του, αν μη τι άλλο επιβεβαίωσε τις προσδοκίες μου. Ένας αιώνας μεστός καθοριστικών ιστορικών γεγονότων, όπως πολέμων, προσφυγιάς και αγώνα δύσκολης επιβίωσης, ο 20ος αιώνας δεν είναι παρά το χρονικό εύρος τριών γενεών και οι πρωταγωνιστές οι απολήξεις δύο παράλληλων τέτοιων που η μοίρα τούς φέρνει να συναντηθούν και να ενωθούν στον περιορισμένο κι άβολο χώρο ενός μπλοκαρισμένου ανελκυστήρα στη σύγχρονη Θεσσαλονίκη. Κι εκεί όπως εξιστορεί ο καθένας τους περί των προγόνων και του ίδιου, μαθαίνουμε τις ιστορίες και το δράμα τους, ιστορίες και δράματα προσωπικά που όμως σταδιακά καταλήγουν να φαντάζουν πανανθρώπινα. Κι αν αυτή ήταν η ομολογημένη πρόθεση του συγγραφέα όπως παραδέχεται στον επίλογο, το πέτυχε διάνα!

 

Ο χειμώνας είχε μπει για τα καλά και μαζί με τα λοιπά εφόδια που είχα φροντίσει να έχω ήταν ένα βιβλίο που φιγούραρε στις πρώτες θέσεις των νέων προτάσεων με κριτικές που μεταξύ άλλων κάναν λόγο για ύφος συγκρίσιμο με αυτό του Χρήστου Βακαλόπουλου στην αγαπημένη Γραμμή του Ορίζοντος. Η συγγραφέας άλλωστε ξέρει να τραβάει την προσοχή μέσα από τον ινσταγκραμικό της λογαριασμό «Μπούτια και Διανόηση». Με αυτά κι αυτά δεν ήθελα πολύ για να πέσω με τα μούτρα στα Σωματίδια της Ματίνας Αποστόλου. Με γραφή όντως αφαιρετική και μοντέρνα, αν και με ιστορία εν τέλει στενάχωρη, αποτέλεσε ευχάριστη συντροφιά τότε που οι θερμοκρασίες ήταν αρκετά χαμηλές. 

 

Οι χειμωνιάτικες μέρες κυλούσαν εν συνεχεία ήσυχα με εμένα να ξεφυλλίζω ένα ακόμη φρέσκο βιβλιαράκι που είχα προμηθευτεί προσφάτως. Το R.I.F. (Rest In Facebook) - Ο θάνατος στο Φέισμπουκ της Μαρίας Γιαγιάννου μου τράβηξε εύλογα την προσοχή πραγματευόμενο ένα επίκαιρο θέμα με μια σπιρτάδα: «Με νοιάζει πραγματικά τι θα γίνω στο Facebook όταν πεθάνω; Δεν ξέρω. Εσάς σας νοιάζει ας πούμε τι ημερολόγια θα αφήσετε πίσω σας - ή τι βιβλία, αν είστε από εκείνους που γράφουν; Θα σας πείραζε πάνω στον μαρμάρινο τύμβο σας να προβάλλονται διαφημίσεις από το Youtube; Θέλετε σε κάθε γενέθλια επέτειο να φτάνουν στους δικού σας ευχές και χρόνια πολλά ενώ θα χειμάζετε εδώ και χρόνια πολλά στα θυμαράκια;»

Αν κάτι πάντως ήρθε να ταράξει τα νερά ήταν ο Stefan Zweig με τη Σκακιστική Νουβέλα του! Δε θυμάμαι τι ακριβώς αποτέλεσε την αφορμή - να ΄ταν που ακόνιζα τις πολύ στομωμένες μου δεξιότητες στο σκάκι για χάρη του Χάρη! - και δεν ξέρω ακόμη και σήμερα γιατί άργησα τόσο πολύ να πιάσω στα χέρια μου έργο αυτού του σπουδαίου συγγραφέα. Αν δεν κάνω λάθος το συγκεκριμένο ήταν το τελευταίο έργο του εκφράζοντας με τόση ευστοχία το αδιέξοδο στο οποίο έφερνε τον κόσμο το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ. Κατά μία έννοια ο τραγικός πρωταγωνιστής αυτής της νουβέλας δεν είναι άλλος παρά ο ίδιος ο Zweig ο οποίος πράγματι εξόριστος στη Λατινική Αμερική θα δώσει τέλος στη ζωή του. Παρεμπιπτόντως, κόντρα στον κανόνα που θέλει πολύ υποδεέστερη την κινηματογραφική μεταφορά λογοτεχνικού έργου, εν προκειμένω η γερμανόφωνη παραγωγή του 2021 με πρωταγωνιστή τον ταλαντούχο Oliver Masucci είναι καθηλωτική!

 

 

Τη σκυτάλη πήρε ένα μη λογοτεχνικό βιβλίο πάνω στο ενδιαφέρον θέμα της ηθικής των αυτοοδηγούμενων αυτοκινήτων και κατ΄ επέκταση της Τεχνητής Νοημοσύνης. THE CAR THAT KNEW TOO MUCH - Can a Machine Be Moral? αποτελεί την εξιστόρηση ενός εκ των πιο πρωτότυπων πειραμάτων συλλογής δεδομένων για την ηθική αξιολόγηση άβολων αλλά στο κοντινό μέλλον μάλλον υπαρκτών σεναρίων στους δρόμους των πόλεων. O Jean-Francois Bonnefon εκτός από έναν από τους ερευνητές του project αποδεικνύεται κι ένας πολύ χαρισματικός αφηγητής με χιούμορ και ικανότητα σαφούς περιγραφής δύσκολων επιστημονικών θεμάτων!

Και μετά από αυτό το ευχάριστο διάλειμμα, μια ωραία πρωία, αφού περιπλανήθηκε αναποφάσιστα στο ράφι της βιβλιοθήκης με τα (πολλά, το παραδέχομαι!) αδιάβαστα, το χέρι μου σταμάτησε στο χοντρό τόμο που μου είχε δωρίσει ο κουμπάρος μου, έχοντας πει τα καλύτερα. Είχε έρθει λοιπόν η ώρα για ένα διαμάντι της αμερικανικής λογοτεχνίας. Θα χρειαζόντουσαν πολλές γραμμές εδώ για την περιγραφή της αναγνωστικής εμπειρίας του Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά (All the king's men) του Robert Penn Warren, στην πολύ προσεγμένη μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου. Δύσκολο αρχικά, αλλά αδύνατο να το αφήσεις αφού έχεις βουτήξει σε μια πλοκή με πολύ προσεκτικά πλασμένους χαρακτήρες. Γύρω από πολλούς άξονες και αφήγηση όχι γραμμική, ο συγγραφέας έχει επίκεντρο την ανέλιξη και καθιέρωση ενός πολιτικού του αμερικανικού Νότου, του Γιούλι Στάρκ, με όσα αφήνει να εννοηθούν περί εξουσίας και πώς αυτή αλλοιώνει ακόμη και τις πιο αγαθές προθέσεις. Ανάμεσα όμως σε διαβολικά παιχνίδια πολιτικής κυριαρχίας κι επιβολής,

κι αυτό είναι που κάνει κατά τη γνώμη μου το έργο υπέροχο, διαγράφεται ένας μεγάλος έρωτας με όλη την τρυφερότητα, τον ενθουσιασμό, την απογοήτευση και τη συγχώρεση που συνήθως αυτοί σημαίνουν. Θυμάμαι ακόμη να διαβάζω τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου αυτού όσο ταξίδευα για το σύντομο προσκύνημα στο Άγιο Όρος με τον κουμπάρο μου και το Βάγγο, μια ομολογουμένως δυνατή εμπειρία για την οποία όμως είχα πολύ υψηλές προσδοκίες περί λιτότητας και ταπεινότητας των μοναχών. Ρομαντισμός που διαψεύσθηκε και απογοητεύτηκα, παρόμοια με τον αφηγητή των γεγονότων του έργου όταν τού αποκαλύπτονται πληροφορίες που αμαυρώνουν την άμεμπτη ώς τότε εικόνα του μέντορά του. Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου και κάθε άλλο παρά εύκολο να αποφευχθούν οι παγίδες που στήνει το πονηρό πνεύμα. Ας μην είμαι αυστηρός με κανέναν! Δεν ξέρεις ποτέ τι σταυρό κουβαλάει!

Η σύντομη εξόρμηση στην Ελλάδα μού θύμισε τότε πάντως ότι είχε μπει η άνοιξη, κάτι που παραλίγο να ξεχάσω στο Μόναχο. Εντάξει υπερβολές! Οι μεταβατικές περίοδοι είναι πλέον ούτως ή άλλως υπό εξαφάνιση. Έπρεπε δηλαδή να καλοκαιριάσει για να βρεθώ στις όχθες της Starnberger See ξαπλωμένος με ένα βιβλίο στο χέρι. Και λέγοντας πιο πάνω για κατανόηση και ανεκτικότητα, το βιβλίο εκείνο τότε είχε, πίστεψέ με, πολύ από αυτά. Ο λόγος για το Τι είναι ένας κάμπος της Νάσιας Διονυσίου. Για του λόγου το αληθές παραθέτω: 

 

«Κι ήταν τότε που κατάλαβε πως η θάλασσα, εκτός από τα πορτοκάλια, τα ρόδια, τα μετάξια, τα βαμβάκια, τ' αθάσια και τα καπνά, κουβαλά επάνω στη ράχη της κι ανθρώπους. Κι ήταν τότε που κατάλαβε πως πλάσμα δεν φεύγει από τον τόπο του -ο Θεός κανενού να μεν το δείξει- αν δεν είναι για να γλιτώσει από την κόλαση, την κόλαση που, σαν και τον παράδεισο, δεν είναι ποτέ έργο του Θεού, παρά μονάχα των ανθρώπων.
[...]

»Κι όλο εκείνη προσεύχεται -Κύριε Δέσποτα, φώτισέ με-, αφού όσο κι αν ξέρει να πει το καλό από το κακό, το δίκιο απ' τ' άδικο και πως ένα τέτοιο άδικο δεν συγχωρείται, ξέρει ακόμα πως με το γύρισμα της μοίρας μπορεί ο ένας να βρεθεί στη μεριά του άλλου, διότι είναι τέτοιες οι μοίρες των ανθρώπων, που ανακατώνονται, ποιος φεύγει και πού έρχεται, ποια χώρα κάρπισε και ποια θα γερημώσει, πόσες ανεστραμμένες διαδρομές πάνω στην ίδια θάλασσα, κι η θάλασσα πάντοτε αλμυρή, η θάλασσα πάντοτε κλάμα. Ποιος σκοτωμός τάχα να δικαιώθηκε ποτές;»

Κι όπως αναγράφεται στο οπισθόφυλλο:

«Το βιβλίο πραγματεύεται σε πρώτο επίπεδο το Ολοκαύτωμα και τις συνθήκες ζωής στα στρατόπεδα κράτησης. Σε παράλληλη ωστόσο πορεία λανθάνουν κι άλλα: Η ένταση των Κυπρίων που σιγοβράζει κάτω από τον αποικιοκρατικό ζυγό κι ο κατοπινός ξεριζωμός από την ίδια την πόλη της Αμμοχώστου. Η εναλλαγή ρόλων -γηγενείς και πρόσφυγες, ριζωμένοι και εκδιωγμένοι, διώκτες και διωκόμενοι- μέσα στην αέναη περιστροφή της ιστορικής συγκυρίας. Η απώλεια του τόπου και του ανήκειν κι η αδυναμία της γλώσσας να την περιγράψει. Η ανθρωπιά ως τελευταίο ανάχωμα μπροστά στον φόβο, την τυφλότητα και το μίσος».

Ξέρω βάρυνε πολύ το κλίμα! Και τότε νιώθοντας κάπως έτσι, δεν είχα παρά να στραφώ αναγνωστικά σε ένα είδος που ξέρει να με ταξιδεύει ευχάριστα. Ακόμη κι αν πρόκειται να πραγματευτεί απαιτητικά φιλοσοφικά ερωτήματα όπως αυτά που έχουν τεθεί από τον πιο επιδραστικό φιλόσοφο ανά τους αιώνες: τον Αριστοτέλη. Το graphic novel Αριστοτέλης σε κείμενο του Τάσου Αποστολίδη και εικονογράφηση Αλέκου Παπαδάτου (ναι, που ξέρω από το Logicomix και τη Δημοκρατία) από τις εκδόσεις Ίκαρος μού έκανε πολύ κέφι!

 

Το κλίμα στο Μόναχο ήταν καλοκαιρινό με τα όλα του και με θυμάμαι να βουτάω στην αφρόκρεμα της αμερικανικής λογοτεχνίας, αρχικά στην συλλογή διηγημάτων του Φιλέλληνα Wallace Stegner, Το Τραγούδι της Σάλπιγγας - Και άλλα διηγήματα, κι έπειτα στο Καθώς Ψυχορραγώ του βραβευμένου με Νόμπελ λογοτεχνίας William Faulkner. Για τον μεν Stagner δεν άργησα να καταλάβω προς τι τα διθυραμβικά λόγια που είχα διαβάσει για αυτή τη συλλογή (εκείνο με τη σφαγή μιας γουρούνας πόσο με άγγιξε!), για τον δε Faulkner επιβεβαιώθηκε μέσα από αυτό το κωμικοτραγικό έργο η μοντέρνα γραφή του, αν και πρόκειται για ένα πολύ ιδιαίτερο κείμενο. Αξίζει να σημειωθεί ότι διευκολύνει τον αναγνώστη η νέα προσεγμένη έκδοση Gutenberg σε μετάφραση του Παναγιώτη Κεχαγιά. Πάντως με τον Faulkner έχω ανοιχτούς λογαριασμούς έκτοτε: θα πρέπει να τον διαβάσω και μέσα από άλλα κείμενά του μήπως και καταφέρω να τον αξιολογήσω καλύτερα!

 

Σιγά σιγά είχε φτάσει όμως ο καιρός για το πολυπόθητο ελληνικό καλοκαιράκι κι η κάθοδος θα γινόταν αυτή τη φορά οδικώς μέσα από τα Βαλκάνια. Περνώντας από τη χαριτωμένη Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας (που όμως Παρασκευή βράδι Αυγούστου μετά τις 12 δεν είχε τίποτα!) φτάσαμε παρέα με τη συνοδοιπόρισσα Κωνσταντίνα στις παραλίες της Κροατίας, όπου βουτήξαμε με ανυπομονησία στα δροσερά νερά της Αδριατικής και ξαπλώσαμε απολαυστικά κάτω από τα πεύκα. Κάπως έτσι θυμάμαι να διαβάζω τότε τον Κωνσταντίνο Πουλή στο Απ΄ το αλέτρι στο Smartphone. Με αφορμή την περίφημη δήλωση του ιστορικού Χόμπσμπαουμ ότι ποτέ σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία η ζωή δεν άλλαξε τόσο δραστικά όσο άλλαξε στον 20ο αιώνα, με πολύτιμο υλικό από κουβέντες με τον πατέρα του κι άλλα μέλη της οικογένειας, και στα χνάρια του εθνικού μας δοκιμιογράφου Κωστή Παπαγιώργη, ο συγγραφέας καταθέτει στο αναγνωστικό κοινό ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που ήταν ό,τι καλύτερο για να εκτιμήσω ακόμη περισσότερο τις σημερινές ανέσεις που έχουμε την τύχη να απολαμβάνουμε κατά κανόνα τα μέλη των δυτικών κοινωνιών, μεταξύ των οποίων κατά μία έννοια κι οι επάξιες διακοπές απ' την εργασιακή καθημερινότητα. Συνεχίζοντας το δρόμο μέσα από τη Βοσνία προκειμένου να περάσουμε από το Σαράγιεβο, ήταν σαν να έχω μπει στη χρονομηχανή και να γίνομαι αυτόπτης μάρτυρας περασμένων δεκαετιών ανέχειας κι υπανάπτυξης στην ελληνική ύπαιθρο για τις οποίες κάνει λόγο το βιβλίο. Το Σαράγιεβο πάντως μας αποζημίωσε!

Καλές οι Δαλματικές Ακτές αλλά σαν την Καβάλα δεν έχει! Κι όταν εκεί γινόταν διάλειμμα απ΄ τα παιχνίδια με το Χάρη και το Δήμο, αποδρούσα στον κόσμο μερικών σύντομων κειμένων κάτω από την ομπρέλα της παραλίας. Τέτοιες αποδράσεις θυμάμαι να προσφέρει το 33 στροφές του Canek Sanchez Guevera, εγγονού του επαναστάτη, αποτελώντας μια «ειλικρινή ιστορία για τις απογοητεύσεις μιας γενιάς που πίστεψε στις ιδέες της επανάστασης του Κάστρο, αλλά και μια διεισδυτική ματιά στη ζωή των απλών ανθρώπων στην Κούβα κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών». Επιπλέον αποδράσεις προσφέρθηκαν μέσω της συλλογής πρωτότυπων διηγημάτων Ζωή χαρισάμενη του Σπύρου Γιανναρά, κι άλλοτε μέσω της Βραδύτητας του Μίλαν Κούντερα, ένα κείμενο μεταξύ μυθιστορήματος και δοκιμίου.

Δυστυχώς όλες οι διακοπές κάποτε τελειώνουν κι αυτό που μάλλον τις κάνει καλύτερες είναι η προετοιμασία τους ανυπομονώντας να έρθουν. Και μπορεί αρχές Σεπτέμβρη να είχα γυρίσει πλέον πάλι στο Μόναχο, δεν έμενε όμως εδώ που τα λέμε πολύς καιρός ακόμη μέχρι το τέλος της χρονιάς οπότε θα πραγματοποιούνταν εν τέλει μετά από μήνες σχεδιασμού ένα ταξίδι σε προορισμό λίγο πιο μακρινό από ό,τι συνήθως. Ο Μήτσος έχοντας σκοπό να πάει για να φωτογραφήσει είχε ρίξει την ιδέα κι εμείς δε θέλαμε πολύ για να πεισθούμε να τον ακολουθήσουμε στο Περού. Πέρα, λοιπόν, της  μελέτης του χάρτη και των τουριστικών οδηγών, των βιντεοκλήσεων για τη μεταξύ μας συνεννόηση και των ραντεβού στο γιατρό για τα απαραίτητα εμβόλια, ήξερα ότι τίποτα δε θα μπορούσε να με προετοιμάσει καλύτερα για τη Λατινική Αμερική παρά ο Gabriel García Márquez! Στο εμβληματικό έργο του Εκατό χρόνια μοναξιά, ο Κολομβιανός πλάθει την ιστορία μιας πόλης και μιας οικογένειας, των Μπουενδία, και μέσα από τα πάθη, τα όνειρα, τις τραγωδίες, τα μυστήρια και τις διαψεύσεις τους, την ιστορία μιας χώρας και μιας ολόκληρης ηπείρου. Γραφή που μαγεύει - εγκαινιάζοντας ουσιαστικά ένα νέο λογοτεχνικό ρεύμα, αυτό του μαγικού ρεαλισμού - σε ένα κείμενο που έχει χαρακτηριστεί από το Νερούδα ως ο Δον Κιχώτης του καιρού μας. 

 

Ήταν λοιπόν σαν να με πήρε ο Μάρκες από το χέρι και να με ξενάγησε σε έναν κόσμο όπου αποτυπώνεται η ομορφιά και η τραγωδία της Λατινικής Αμερικής. Αντιθέσεις που δεν άργησαν να επιβεβαιωθούν όταν βρέθηκα στο Περού. Εκεί όπου οι Άνδεις προκαλούν δέος κι έρχονται σε αντιδιαστολή με τον ωκεανό, και η ζούγκλα του Αμαζονίου κόντρα στο ερημικό τοπίο που διασχίζεις κινούμενος στην Παναμερικάνα. Αντιθέσεις, βέβαια, για τις οποίες δε φροντίζει μόνο η φύση - μια κοινωνία με έντονες ανισότητες κι ανθρώπους άλλοτε καχύποπτους με τους ξένους κι άλλοτε όχι. Τις περισσότερες φορές ευτυχείς με όσα διαθέτουν και προκαλώντας εμάς τους έχοντες να αναλογιστούμε τι έχει τελικά αξία και πόσο σοβαρές είναι πράγματι οι σκοτούρες μας!

 

Επιστρέφοντας από αυτό το ταξίδι ένιωθα σίγουρα γεμάτες τις αποσκευές (μεταφορικά το χρησιμοποιώ, αν και θα μπορούσε άνετα να χρησιμοποιηθεί και κυριολεκτικά για τις έτοιμες να σκάσουν βαλίτσες!) κι επίσης πολύ τυχερός να έχω περάσει με την Αθηνά και το Γιώργο, την Αλεξάνδρα, την Έλλη, το Δημήτρη και τον Αντώνη αυτή την εμπειρία. Το μόνο πραγματικά που μου την έσπαγε ήταν ένας ιδιοφυής Λατινοαμερικάνος εκ της γειτονικής του Περού Χιλής. Τέτοιας ιδιοφυΐας στη γραφή του που έχει πάρει ο άτιμος γεγονότα κι υπαρκτά πρόσωπα, τα έχει επιδέξια κόψει και ράψει, προσφέροντας στον αναγνώστη ένα αποτέλεσμα ανησυχητικά δυστοπικό. Δεν ήταν η πρώτη φορά που το έκανε. Θα έπρεπε, η αλήθεια, να τον ξέρω ήδη τον Benjamín Labatut από το Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο, όπου σε ένα μείγμα δοκιμίου και μυθοπλασίας αναδεικνύει τη σκιά πίσω από τις φανταχτερές επιστημονικές ανακαλύψεις. Παρόλα αυτά είχα επιλέξει να τον βάλω στο ταξιδιωτικό σακίδιο, αυτή τη φορά μέσα από το The MANIAC. Τίτλος που παραπέμπει σε έναν από τους πρώτους υπερυπολογιστές που χρησιμοποιήθηκαν τη δεκαετία του '50 στις Η.Π.Α. για εκτενείς και ακριβείς υπολογισμούς για πυρηνικές βόμβες, δες Mathematical Analyzer Numerical Integrator and Automatic Computer Model. Τίτλος όμως και προφανούς ειρωνείας για την ίδια την ανθρώπινη νοημοσύνη και τα επιτεύγματα που με αυτήν η ανθρωπότητα έχει πετύχει. Και λέω ειρωνεία γιατί το έργο αντλώντας υλικό από μεγάλες προσωπικότητες της επιστήμης, κυρίως τον ιδιοφυέστατο John von Neumann, αφήνει πολλές αιχμές για τα κίνητρα, την ηθική και τη χαλιναγώγηση των όποιων επιτευγμάτων. Σε αυτό το άβολο πλαίσιο, έρχεται η κορύφωση, φυσικά, με υλικό από τις σύγχρονες εξελίξεις της Τεχνητής Νοημοσύνης και κατά πόσο αυτές είναι ακόμη υπό τον έλεγχο του ανθρώπου δημιουργού, με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται η απώλεια του ελέγχου αυτού.

Τροφή για πολλή σκέψη, όπως άλλωστε επιτυγχάνει η καλή λογοτεχνία. Με το ένα ή άλλο βιβλίο, περισσότερο ή λιγότερο καλό για τα γούστα μου, σίγουρα δεν έμεινα παραπονεμένος πέρσι. Το καλύτερο πάντως είναι πως φαίνεται να έχει αρχίσει να επηρεάζεται από τη φιλαναγνωσία και κάποιος άλλος στο σπίτι! Εντάξει, έχοντας Τα 88 Ντολμαδάκια του μεγάλου μας παραμυθά Ευγένιου Τριβιζά, ένα υπέρχοχο πολύκλωνο παραμύθι (που εμείς αποφασίζουμε πώς θα εξελιχθεί) δε θέλει και πολύ για να το ανοίξεις, να πέσεις με τα μούτρα και να αφεθείς στο ταξίδι. 

 

Να ευχηθώ, λοιπόν, στα ταξίδια που δε ζήσαμε ακόμη κι ανυπομονούμε να μας φέρει, μικροί και μεγάλοι, η νέα χρονιά!

Biz - Wir - εμείς

Το ημερολογιακό τέλος της τρέχουσας χρονιάς φαίνεται πλέον ξεκάθαρα στον ορίζοντα. Πράγμα που συνοδεύεται ως συνήθως με επιπρόσθετο άγχος... λες και δε μας φτάνει όσο έχουμε όλη την υπόλοιπη χρονιά! Το τέλος της χρονιάς θέλει στη δουλειά τη μανία για ολοκλήρωση εδώ και τώρα όλων των ανοιχτών θεμάτων. Κι εκτός δουλειάς, στρες να εξασφαλιστούν εν όψει των εορτών όλα εκείνα που υποτίθεται θα μας κάνουν τις μέρες εκείνες όμορφες.

Απ΄ όλα όμως, καλά ή στραβά, όσα ενδεχομένως ακόμη θέλει το τέλος της χρονιάς, ένα βρίσκω ότι έχει μια ιδιαίτερη αξία. Ετοιμάζοντας με ανυπομονησία τις αποσκευές για το εξωτικό Περού, όπου ελπίζω να αποσυνδεθώ από το μοντέρνο δυτικό τρόπο ζωής, βρίσκω λίγο χρόνο για αυτές τις αράδες με διάθεση αναστοχαστική για την περασμένη χρονιά.

Εξαιρετική αφορμή μια θεατρική παράσταση που τελευταία στιγμή έπεσε στην αντίληψή μου κι έτυχε να παρακολουθήσω την περασμένη βδομάδα. Ο λόγος για μια δραματοποιημένη αφήγηση των ιστορικών γεγονότων των αρχών του περασμένου αιώνα που ενώνουν ή χωρίζουν τις τύχες των λαών των δυο πλευρών του Αιγαίου. Φαίνεται πως ο ανήσυχος Κώστας Γιαννακάκος, ο άλλοτε πρόεδρος του Ελληνικού Σπιτιού στο Westend, πέτυχε διάνα για την ανάγκη ενός τέτοιου εγχειρήματος τον κατάλληλο συμπρωταγωνιστή από τουρκικής πλευράς, τον Tuncay Acar, και παρέα μας εξιστόρησαν αποκαλυπτικές μαρτυρίες της σημαδιακής αυτής φάσης τόσο του Ελληνισμού με την τραγική Μικρασιατική Καταστροφή όσο και των Τούρκων με τη γένεση της σύγχρονης τουρκικής δημοκρατίας. Κι όλα αυτά μέσα από το ιδιαίτερα ενδιαφέρον πρίσμα των Ελλήνων και Τούρκων "Gastarbeiter" που κάποιες δεκαετίες αργότερα βρέθηκαν να αναζητούν από κοινού μια καλύτερη μοίρα στις βιομηχανίες της Γερμανίας. Κι επίσης με τη μουσική υπόκρουση μιας εξαιρετικής ανάμεικτης μπάντας με προεξέχουσα την καλλίφωνο Χρύσα Λαζαριώτου.

Έρμαιο εμείς μόνο των ιστορικών εξελίξεων που κάποιοι άλλοι για τους δικούς τους λόγους καθορίζουν; Φορείς εμείς μόνο υλοποίησης ειλημμένων αποφάσεων; Δέκτες εμείς μόνο τραγικών συνεπειών; Ποια, αλήθεια, η δική μας θέση στο ανθρώπινο δράμα που στήνεται; Πόσο παθητική ή πόσο ενεργητική; Ερωτήματα στα οποία επιχείρησαν να μας θέσουν αντιμέτωπους οι δημιουργοί, τιτλοφορώντας όχι τυχαία την παράσταση ως "Biz-Wir-εμείς", εναλλάσσοντας το πλαίσιο ανάμεσα στο συλλογικό τουρκικό, γερμανικό ή ελληνικό εμείς.

Ερωτήματα αν μη τι άλλο άβολα. Ερωτήματα που τίθενται με σαφή μεν πρόθεση να αντικρούσουν την ανημποριά μας σε τέτοιες καταστάσεις, αλλά με ουσιαστική αξία μάλλον μόνο για όσους τυχαίνει να έχουν την επιλογή κατά τη συγκεκριμένη συγκυρία. Γιατί από τον ευάλωτο κατατρεγμένο πώς μπορεί κανείς να περιμένει να αντιταχθεί; Αντίθετα με τον διώκτη ή κάποιον ουδέτερο παρατηρητή (πόσο ουδέτερη εν προκειμένω ήταν πραγματικά η στάση των Δυτικών στη Μικρασιατική Καταστροφή, θέλει πολλή συζήτηση!). Κι ευτυχώς, όπως πρόβαλαν οι συντελεστές της παράστασης, πάντα υπάρχουν τέτοια λαμπρά ανθρώπινα αναστήματα όση μαυρίλα κι εξαχρείωση κι αν επικρατεί γύρω τους.

Το δυστυχές είναι ότι η ανθρωπότητα φαίνεται να μην μπορεί να απαλλαχθεί από αιματηρές εμπόλεμες συγκρούσεις, βίαιες λεηλασίες, γενοκτονίες κι όποια άλλα σχετικά δεινά, όσο κι αν υποτίθεται εξελίσσεται πολιτισμικά. Κάπως έτσι αυτή τη χρονιά ήρθε να προστεθεί στην ημερήσια διάταξη ένας ακόμη πόλεμος, που μετά το ανοιχτό μέτωπο στην Ουκρανία τείνουμε επίσης σταδιακά να συνηθίσουμε. Τι άλλο είναι άραγε αυτό που εκτυλίσσεται στην Γάζα με τις ευλογίες των ισχυρών, αν όχι γενοκτονία; Όσο για την ειρωνεία της ζωής το ρόλο του ισχυρού θύτη να τον έχει αναλάβει η κρατική μηχανή των άλλοτε καταδιωγμένων Εβραίων, ό,τι κι αν πω θα είναι λίγο...

 

made by AI

Και φυσικά τον καιρό της προηγμένης Τεχνητής Νοημοσύνης οι όποιες συγκρούσεις μπορούν να λάβουν ακόμη πιο «αποτελεσματική» μορφή! Μην ξεχνάμε ότι η χρονιά αυτή σημαδεύτηκε κι από το λανσάρισμα του ChatGPT και την όποια μεταφορά των τεχνολογιών αυτών στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. 

Δεν προκαλεί άλλωστε έκπληξη το γεγονός ότι η αγγλική λέξη της χρονιάς, όπως εδώ και μια εικοσαετία ανακοινώνει το λεξικό Merriam-Webster με βάση τις επισκέψεις και τις αναζητήσεις στην ηλεκτρονική του σελίδα, δεν είναι άλλη παρά μια που σχετίζεται με αυτή την τεχνολογική εξέλιξη. Η ελληνικής ρίζας λέξη "authentic" φαίνεται πως ήταν ένα από τα πιο περιζήτητα λήμματα λόγω των αποτελεσμάτων της "Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης" (Generative Artificial Intelligence) που με τη χρήση τεράστιου όγκου διαθέσιμων πληροφοριών είναι σε θέση να παράγει, με τρόπο όχι πρωτότυπο, αλλά αναπαράγοντας-αντιγράφοντας υπάρχοντα μοτίβα.

Υπό αυτούς τους όρους έχει ιδιαίτερη σημασία ποιος είναι πραγματικά ο ποιητής, δημιουργός ενός κειμένου, μιας φωτογραφίας, μιας ζωγραφιάς ή ακόμη κι ενός βίντεο (ναι, τα λεγόμενα deepfakes γίνονται σταδιακά ανατριχιαστικά πετυχημένα!). Άνθρωπος ή μηχανή; Με όσα περί χειραγώγησης ή εξαπάτησης μπορεί να συνεπάγεται αυτό, και το ερώτημα για τον "αυθέντη"-κύριο του δημιουργήματος να αποκτά εύλογα κεντρικό ρόλο. 

Προσδιορισμός που αναπόφευκτα έρχεται κατ΄ επέκταση να μου θυμίσει όσα λέγαμε προηγουμένως για το κατά πόσο είμαστε εμείς αφέντες των ίδιων των ζωών μας! Aν όχι πάντως, τότε αυτοί που τις καθορίζουν ας είναι προς το καλύτερο, με συνείδηση κι υπευθυνότητα (ιδιότητες που δε γίνεται να μη χαρακτηρίζουν έναν επιστήμονα - προσφιλές θέμα του Benjamin Labatut στο The MANIAC, στο οποίο θα επανέλθω εκτενώς!). Ή με τα υπέροχα αισιόδοξα λόγια της Hannah Arendt:

«Ακόμα και στους πιο ζοφερούς καιρούς δικαιούμαστε να ελπίζουμε ότι θα φωτίσει και ότι το φως δεν θα έρθει από θεωρίες και έννοιες, αλλά μάλλον από το αβέβαιο, τρεμάμενο και συχνά αδύναμο φως που κάποιοι άνδρες και γυναίκες με τη ζωή τους και το έργο τους θα ανάψουν κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις και θα φωτίσουν το διάστημα του χρόνου που τους δόθηκε πάνω στη γη».

Εκλογές 2023: συμμετοχή αποδήμων, καπηλεία με περικεφαλαίες κι ανάγκη προοδευτικής ανασύστασης

Πάει μια βδομάδα από την τελευταία αναμέτρηση των εθνικών εκλογών στην οποία αυτή τη φορά είχαμε τη δυνατότητα κι εμείς οι κάτοικοι του εξωτερικού να λάβουμε μέρος, αφού η κυβέρνηση Μητσοτάκη έκανε όντως πράξη την υπόσχεσή της για την ψήφο των αποδήμων. Έστω κι αν δε συμπεριλήφθηκε η πλειοψηφία των τελευταίων λόγων των απαραίτητων προϋποθέσεων, γεγονός που προκάλεσε πολλή συζήτηση στην ελληνική Διασπορά. 

Εγώ έχοντας φροντίσει να το ενεργοποιήσω, βεβαίως κι άσκησα το δικαίωμά μου να εκφραστώ πολιτικά στη λεγόμενη γιορτή της κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Παρότι σήμερα διατηρώ τις επιφυλάξεις μου για το δικαίωμα αυτό, στο παρελθόν θεωρούσα αυτονόητη υποχρέωση της πολιτείας να το νομοθετήσει επιτέλους. Το σίγουρο είναι ότι όλοι όσοι βρίσκονται εδώ και λίγα χρόνια στο εξωτερικό έχουν πολλούς λόγους να θέλουν με αυτό τον τρόπο να συνδιαμορφώσουν την πολιτική κατάσταση στα πάτρια εδάφη, απ΄ όπου εν πολλοίς αναγκάστηκαν να αποδημήσουν σε αναζήτηση καλύτερων προοπτικών μετά από πολυετή κρίση, κι ενδεχομένως επαναπατριστούν. Μια πολύ ενδιαφέρουσα άποψη περί τους θέματος της ψήφου των αποδήμων εδώ. 

Προσωπικά, πάντως, να πω ότι νιώθω πως με χωρίζουν πολλά πολιτικά «χιλιόμετρα» από την πλειοψηφία της ημεδαπής ελληνικής κοινωνίας όσον αφορά τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πήγα στην κάλπη. Γιατί για μένα στην πρώτη και καλύτερη θέση αυτών των κριτηρίων δεν μπορεί παρά να είναι οι θεσμοί που εξασφαλίζουν τη δημοκρατική λειτουργία. Θεσμοί που κατά τα φαινόμενα πετσοκόφτηκαν κατά την τελευταία μητσοτακική διακυβέρνηση και που πολύ εύστοχα είχε περιγράψει ο καθηγητής Χριστόπουλος με αφορμή το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη εδώ και παραθέτω αποσπασματικά:

"Ασφάλεια λοιπόν! Περί τίνος αλήθεια πρόκειται αυτή η έννοια την οποία επικαλείται διαρκώς η κυβέρνηση, τη στιγμή που εκ του αποτελέσματος ζούμε όσο ανασφαλέστερα θυμόμαστε σε όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης.

Τελικά μάλλον, μιλάμε για κάτι διαφορετικό. Η παράταξη που κυβερνά από το 2019, δεν έχει στο νου της την ασφάλεια παρά μονάχα ως αποτέλεσμα της «πάταξης» της εγκληματικότητας – πραγματικής ή εικαζόμενης. Η ασφάλεια για τους κρατούντες σήμερα είναι το συνώνυμο της «τάξης».

Η ασφάλεια αυτή δεν απειλείται από το δυστύχημα στα Τέμπη, αλλά από τις αντιδράσεις των νέων που σαρώνουν τη χώρα εξαιτίας του. Μπροστά της προστέθηκε το «εθνική», στο όνομα του οποίου η ιδιωτική ζωή και το απόρρητο των τηλεπικοινωνιών κατακρεουργήθηκε τα τελευταία χρόνια με τρόπο ανήκουστο. «Ασφάλεια» είναι τα ιλιγγιώδη ποσά για πολεμικά αεροπλάνα και οπλικά συστήματα, ενώ ταυτόχρονα τις πυρκαγιές περιμένουμε να τις σβήσουν τα νοικιασμένα Canadair και εθελοντές με μάνικες."

Αντιθέτως η ελληνική κοινωνία, στα δικά μου μάτια, μοιάζει να είναι εντελώς εθισμένη σε επιδόματα πάντως τύπου στα πάλαι ποτέ πασοκικά πρότυπα για την καθημερινή επιβίωση, έτσι που προτιμά να εθελοτυφλεί μπροστά σε όσα αρνητικά τολμούν να επιστήσουν την προσοχή όποιες σύγχρονες Κασσάνδρες, απομονώνοντάς τες από το δημόσιο πολιτικό διάλογο. Δεν θέλουν, ρε παιδί μου, να ακούν άλλο για κρίσεις, δεν πάνα καταρρέει ο κόσμος γύρω μας και να βιώνουμε τις συνέπειες στο πετσί μας!

Και σαν να μη φτάνει αυτό δε διστάζουν συνειδητά να αναδεικνύουν αυτούς που τους χαϊδεύουν τα αυτιά με φασίζουσες ιδεολογίες, τάχα διαμαρτυρόμενοι στο πολιτικό κατεστημένο. Πολύ φοβάμαι, όμως, ότι όποιος ψήφισε κόμματα με περικεφαλαίες και τα σχετικά, που του υποδεικνύουν εγκληματίες από φυλακής, δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί πλέον κι ίδιος ως φασίστας, μισάνθρωπος που χαιρέκακα βλέπει εκατοντάδες μετανάστες ναυαγούς να πνίγονται, αρκεί να μη φθαρεί ο ελληνικός πολιτισμός. Τι κι αν τον ερμηνεύουν αυτόν όπως τους καπνίσει!

Η αλήθεια είναι ότι η ακροδεξιά δε σηκώνει κεφάλι μόνο στον ευρωπαϊκό Νότο. Μόλις αυτή τη βδομάδα γίναμε μάρτυρες εδώ στη Γερμανία της εκλογής δημάρχου σε μικρή πόλη του Sachsen-Anhalt υποψήφιο του ακροδεξιού AfD.

Πολλοί οι λόγοι για αυτά τα ανησυχητικά φαινόμενα που οι ειδικοί αναλυτές καλούνται να εντοπίσουν. Ένα όμως είναι σίγουρο: ο λεγόμενος προοδευτικός κόσμος κατακερματισμένος όπως είναι αδυνατεί να αρθρώσει πειστικό λόγο που να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει, αν μη τι άλλο τους νέους. Γιατί μου είναι αδιανόητο μια διόλου αμελητέα μερίδα των νέων να μοιάζει να έχει ακροδεξιά και γενικώς συντηρητικά αντανακλαστικά, δες παρακάτω γράφημα (Πηγή: Pulse, Alco, GPO, Marc, Metron Analysis, MRB)!

 

Αλίμονο αν αυτή η αποκαρδιωτική εικόνα είναι λόγος για παραίτηση! Κάθε άλλο! Αναπόφευκτα μου έρχεται στο νου η υπέροχη συναυλία του Roger Waters το βράδι της πρώτης εκλογικής αναμέτρησης της 21ης Μαΐου κι ό,τι ακριβώς ο τεράστιος τραγουδοποιός προσπαθούσε καθ΄ όλη τη διάρκεια του εντυπωσιακού σόου να μας πείσει να κάνουμε: Resist!

ChatGPT: ορόσημο στην ανθρώπινη Ιστορία

 

Να πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένα σύντομο κείμενο εδώ για τις ανησυχίες μου σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη που μια εφαρμογή της τελευταίας έχει εγείρει εδώ και λίγο καιρό. Και μπορεί μεν, ελλείψει αρκούντως μεγάλης ποσότητας δεδομένων για την «εκπαίδευσή» της, οι αποκρίσεις της στην ελληνική γλώσσα να μην είναι ακόμη πειστικές, αλλά το αντίστοιχο αγγλικό κείμενο παραπάνω, στα δικά μου τουλάχιστον μάτια, μοιάζει αρκετά καλογραμμένο κι έτσι που θίγει μάλιστα πολλές πτυχές του θέματος. Κι αυτή είναι μόνο η αρχή, καθώς θα ακολουθήσουν σταδιακά βελτιωμένες εκδόσεις.

Ο λόγος για το ChatGPT, την πασίγνωστη πλέον, ανοιχτή εφαρμογή bot (δηλαδή ηλεκτρονικού προγράμματος σχεδιασμένου να ανταποκρίνεται στις εισόδους του χρήστη υπό μορφή κειμένου) που η εταιρεία OpenAI λάνσαρε τον περασμένο Νοέμβριο ταράζοντας τα νερά για το μέλλον της ανθρωπότητας υπό το φάσμα της Τεχνητής Νοημοσύνης. Μιας τεχνολογίας που ενώ δεν είναι εντελώς καινούργια, τα επιτεύγματά της την τελευταία δεκαετία, ειδικά με τη χρήση τεχνητών νευρωνικών δικτύων, είναι πραγματικά εντυπωσιακά. 

Αρκεί να αναφέρω ότι το 2016 το λογισμικό AlphaGo της Google κατατρόπωσε τον Κορεάτη παγκόσμιο πρωταθλητή επί δεκαοχτώ φορές στο επιτραπέζιο παιχνίδι Go, σημείο αναφοράς στην πολυπλοκότητα το οποίο επιπλέον απαιτεί στρατηγική σκέψη και διαίσθηση, ικανότητες όχι και τόσο αυτονόητες για έναν υπολογιστή. Να μην πω για το περίφημο τεστ Turing που φαίνεται να μπορούν πλέον να περάσουν επιτυχώς οι «έξυπνες» μηχανές.

Σηματοδοτώντας ένα νέο κατά την άποψή μου ορόσημο, η εν λόγω εφαρμογή θέτει νέες προκλήσεις στη σύνταξη του γραπτού λόγου, μιας κατ΄ εξοχήν έκφρασης της ιδιαιτερότητας του εκάστοτε ανθρώπου. Με τους ειδικούς να κρούουν τον κώδωνα κινδύνου ως προς την αποτελεσματικότητα των σημερινών εκπαιδευτικών συστημάτων. 

Στην κούρσα αυτή, είναι άραγε πλέον μάταια η καλλιέργεια των γλωσσικών ικανοτήτων και της κριτικής σκέψης, αναγκαίων προϋποθέσεων για την άρθρωση ουσιαστικού λόγου; 'Η μήπως σήμερα καθίσταται ακόμη περισσότερο επιτακτική η καλλιέργεια αυτού του είδους των δεξιοτήτων, ούτως ώστε ο άνθρωπος ως δημιουργός ο ίδιος αυτής της τεχνολογικής προόδου να είναι σε θέση να κρίνει χωρίς φόβο και πάθος πώς αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελός του; Μεταθέτοντας το παραπλανητικό δίπολο ανθρώπου-μηχανής στο πεδίο συλλογικής ωφέλειας έναντι ολιγαρχιών πρόθυμων να έχουν αποκλειστικότητα στη χρήση τέτοιας τεχνολογίας. 

Αν και στην παραπάνω απόκριση αναπαράγεται η ανάγκη κοινωνικής δικαιοσύνης, αμφιβάλλω αν μπορούμε να πάρουμε απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα έτσι απλά από μια «έξυπνη» μηχανή!

Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Harari, το καλύτερο εφόδιο των παιδιών μας εν όψει αυτών των προκλήσεων δεν μπορεί παρά να είναι να τους εμφυσήσουμε «το στοιχείο να χτίζουν την ταυτότητά τους και την προσωπικότητά τους με τέτοιο τρόπο ώστε να υποδέχονται παρά να αντιστέκονται στις μελλοντικές αλλαγές». Άλλωστε, κατά τους ειδικούς της επιστήμης της Βιολογίας, η προσαρμοστικότητα έχει αποτελέσει το πιο αποφασιστικό χαρακτηριστικό στην εξέλιξη των ειδών, με όσα το έχουν οξυμένο εν τέλει να επιβιώνουν. 

Κι επειδή πολλά από αυτά τα είδη κι ειδικά το homo sapiens χαρακτηρίζει κι η ανάγκη κοινωνικότητας, σε αυτό το τοπίο αξίζει να επανεξεταστεί η αξία των κοινωνικών σχέσεων. Σε μια πολύχρονη μελέτη ομάδας ερευνητών του Χάρβαρντ για το τι κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους, το συμπέρασμα ως προς το «κλειδί» της ευτυχίας ήταν οι καλές διαπροσωπικές σχέσεις. Η τάση που διαφάνηκε ήταν ότι όσο πιο στενό ήταν το πλέγμα των διαπροσωπικών σχέσεων που διατηρούσαν οι συμμετέχοντες, τόσο πιο συχνά ήταν τα θετικά συναισθήματα που νιώθανε.

Για να είμαι ειλικρινής, προσωπικά δεν εκπλήσσομαι καθόλου! Η πρόσφατη εμπειρία της πανδημίας κατέστησε αν μη τι άλλο σαφές πόσο ζωτικής σημασίας είναι η κοινωνικότητα. Μιλώντας όμως για Τεχνητή Νοημοσύνη, δεν μπορώ να παραλείψω να αναφερθώ στους αλγόριθμους των κοινωνικών δικτύων κι ακόμη πιο συγκεκριμένα των ποικίλων εφαρμογών dating στις μέρες μας. Πρόκειται για κοινό μυστικό ότι η αναζήτηση συντροφικότητας στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις δε γίνεται  παρά με τη χρήση ως επί το πλείστον τέτοιου είδους μέσων. Πράγμα από μόνο του διόλου κακό όταν οι ρυθμοί της καθημερινότητας δεν αφήνουν πολλά περιθώρια. Εξάλλου μου είναι γνωστές πολλές επιτυχημένες γνωριμίες μέσω αυτής της οδού. 

Πολλές δεκαετίες, στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες τουλάχιστον, αφότου η αναζήτηση συντρόφου έπαψε κατά κόρον να είναι υπόθεση απόφασης των γονέων, ενός ποιμένα ή οποιασδήποτε άλλης αυθεντίας, παρά προσωπική επιλογή με βάση τα συναισθήματα, αναρωτιέμαι απλά αν είναι διαφανή στους χρήστες τα κριτήρια με τα οποία αυτές οι εφαρμογές τους προτείνουν ταιριαστούς συντρόφους. Και λέγοντας για τέτοιους, μήπως είναι τελικά ανώφελη η συνεχής αναζήτηση του απόλυτα ταιριαστού συντρόφου σε μια ευρεία «αγορά» επιλογών εύκολα προσφερόμενων στην οθόνη του κινητού τους;

Θα κλείσω λέγοντας ότι θυμάμαι ακόμη πολύ έντονα πόσο στο πλαίσιο αυτό έμεινα προβληματισμένος βλέποντας την ταινία «Δικός της» (Her, 2013), όπου ένα προηγμένης τεχνολογίας λειτουργικό σύστημα καταφέρνει να «διαβάσει» τόσο καλά τον πρωταγωνιστή ώστε να γίνει το τέλειο άλλο μισό του με ό,τι συνεπάγεται αυτό σταδιακά για την πραγματική του ζωή. Είμαστε άραγε σε αυτό το κατώφλι;

 

Η ευτυχία στο πρόσωπο του Θίοντορ Τουόμπλι (Joaquin Phoenix), πρωταγωνιστή της ταινίας, έχοντας βρει την ιδανική σύντροφο σε ένα λογισμικό!

 

 

ΥΓ: η σύνταξη αυτού του κειμένου μού πήρε μερικές ωρίτσες, χρόνο σαφώς υπερπολλαπλάσιο σε σχέση με αυτόν που χρειάζεται το ChatGPT για τις καλογραμμένες απαντήσεις του!