Saturday, October 11, 2025

Ο Γιάννης ως παράδειγμα προς μίμιση... για τη μηχανή!

Τις τελευταίες μέρες έπιασα στα χέρια μου ένα διαφορετικό βιβλίο που ένας ελληνικός εκδοτικός οίκος εξέδωσε εξ αφορμής των ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων στον τομέα της Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης και των Μεγάλων Γλωσσικών Μοντέλων. Ξέρεις, αυτών που είναι σε θέση να παράγουν κείμενο ανταποκρινόμενα στην είσοδο του χρήστη. Ρωτάς να μάθεις για το τάδε ή δείνα θέμα και το μοντέλο δίνει σχεδόν ακαριαία απάντηση, περισσότερο ή λιγότερη ακριβή, αληθοφανή σε κάθε περίπτωση, παίζοντας με τις λέξεις και τις πιθανότητες να εμφανιστούν σε μια συγκεκριμένη σειρά. 

Απαντήσεις με συνοχή και λογική ροή, εμπεριστατωμένες, διαρθρωμένες κατάλληλα κι άλλα πολλά αξιοθαύμαστα. Είναι βλέπεις πολλά τα δεδομένα στα οποία έχουν εκπαιδευτεί - ανθρώπινα κείμενα που στην πλειονότητά τους (κι αυτό είναι που κάνει τη διαφορά) διέπονται από αυτά τα χαρακτηριστικά. 

Τι γίνεται όμως όταν το ζητούμενο είναι ο ίδιος ο λόγος αυτός καθαυτόν; Η λογοτεχνία μεν από την άποψη του καλογραμμένου κειμένου, αλλά και του ύφους, του συναισθήματος που δύναται να προκαλέσει στον αναγνώστη, των συγγραφικών τεχνικών αφήγησης που κρατάν τον αναγνώστη καθηλωμένο; Ή της πρωτοτυπίας, αν μη τι άλλο; 

Μα καλά, θα πει κάποιος, όλα αυτά διδάσκονται σε σεμινάρια δημιουργικής γραφής, γιατί αλήθεια να μην μπορούν να τα μάθουν οι μηχανές που τόσο γρήγορα επεξεργάζονται μάλιστα τεράστιους όγκους πληροφορίων; Ή κάποιος άλλος θα αντιτείνει ότι δυστυχώς ούτε όλοι οι συγγραφείς είναι σε θέση να παράγουν κείμενα τέτοιας λογοτεχνικής αξίας. Όσο για την πρωτοτυπία, υπάρχει τελικά παρθενογένεση; Ή όλοι έχουν συνειδητά ή ασυνείδητα τις επιρροές τους, περισσότερο ή λιγότερο εμφανείς, κι η όποια πρωτοτυπία έγκειται στο πώς γίνεται η σύνθεση υπό τις δεδομένες επιρροές;



Ε, λοιπόν, απαντήσεις σε αυτά τα βασανιστικά ερωτήματα θέλησε να δώσει το βιβλίο διεξάγοντας ένα πείραμα που δεν ήταν άλλο από το συλλέξει διηγήματα, κάποια γραμμένα από ανθρώπινη πένα και κάποια άλλα από μοντέλα, κι αφήνοντας στον αναγνώστη να μαντέψει αν πρόκειται για ανθρώπινο δημιούργημα ή μη. Το «Δεν είμαι ρομπότ» από τις εκδόσεις Θεμέλιο είναι σίγουρα ένα πολύ έξυπνο κι επίκαιρο πείραμα και καταφέρνει μέσα από την ποικιλία των κειμένων να πείσει ότι ήδη σε κάποιες περιπτώσεις είναι δύσκολο να αποφανθεί κανείς. 

Χωρίς φυσικά να θέλω να κάνω spoiler που λέμε και στο χωριό μου, προσωπικά δυσκολεύτηκα τουλάχιστον σε τρεις τέσσερις περιπτώσεις να πω με σιγουριά αν πίσω από τις αράδες κρυβόταν ανθρώπινη διάνοια ή όχι. Εδώ θα σταθώ σε δύο διηγήματα που η θεματολογία κι η προσέγγισή τους μού κέντρισαν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον. 

Το ένα είναι αυτό που χαρίζει στο βιβλίο και τον τίτλο του, το «Δεν είμαι ρομπότ» του Μιχάλη Χατζηκυριάκου, που συντονισμένο στην ουσία του πειράματος πραγματεύεται την ιστορία ενός συγγραφέα σε αναζήτηση έμπνευσης σε ένα μακρινό (ή και όχι), μάλλον δυστοπικό μέλλον όπου άνθρωποι και μηχανές συνυπάρχουν και ανθρώπινη και τεχνητή νοημοσύνη δουλεύουν σε συνεργασία. Υπάρχει εκεί περιθώριο για δημιουργικότητα από μέρους των ανθρώπων; Και απ΄ την άλλη, δύναται να αποκτήσουν οι μηχανές συνείδηση; Μέσα από μια εξιστόρηση με εντάσεις, ομολογώ ότι το κείμενο αυτό με άγγιξε και αράδες όπως οι ακόλουθες βρήκαν ευαίσθητο νεύρο: 

Υπάρχει περίπτωση κάτι τέτοιο να έχει γραφεί από μοντέλο μηχανικής μάθησης; Ναι; Τότε μου προκαλείται ανησυχία για τις δυνατότητές τους... Η δική μου αρχική εκτίμηση εν προκειμένω αποδείχθηκε εσφαλμένη!

Το δεύτερο διήγημα που ξεχώρισα είναι αυτό με το οποίο κλείνει η συλλογή - η «Πείνα» του Γιάννη Μπαλαμπανίδη. Εδώ επίσης άκρως ταιριαστά στο πείραμα, πρόκειται για μια εξιστόρηση από μέρους μιας τεχνητής νοημοσύνης που με αφορμή τη συγκεκριμένη περίπτωση ενός χρήστη, του οποίου η ιδιοσυγκρασία αναλύεται με χειρουργική ακρίβεια, φτάνει γενικότερα στην ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης με όλα τα πάνω και τα κάτω της. Είναι άραγε οι μηχανές σε θέση να μας αναλύσουν έτσι και να φτάσουν σε ουσιαστικά συμπεράσματα για την εύθραυστη ύπαρξή μας, όπως το ακόλουθο; 


Δεν πάει ένας μήνας που αφήναμε για τα καλά το καλοκαίρι πίσω μας, παρακολουθώντας το Ευρωμπάσκετ και ζώντας τις εντάσεις που μας υποσχόταν «η επίσημη αγαπημένη» ομάδα μας. Και δίπλα στα θεαματικά παιχνίδια και τις αξιοθαύμαστες αθλητικές επιδόσεις, δεν έλλειψαν κι οι αφορμές για να παραδεχτούμε ότι το πραγματικό ανάστημα ενός αθλητή, παρότι στην όψη μεγάλο ως μπασκετμπολίστα, μπορεί να φαντάζει μικρό χωρίς ευγενή άμιλλα και σεβασμό προς το συναθλητή ή αντίπαλο. Άλλωστε, ως γνωστόν, η αξία του ηττημένου είναι αυτή που δίνει δόξα στον νικητή! 


Κατά τη βράβευση της καλύτερης πεντάδας της διοργάνωσης 

© FIBA

 

Κι ενώ από αυτή την άποψη είναι τύχη να αγωνίζεται ο Γιάννης στην εθνική, αποτελώντας με τη συμπεριφορά και την ταπεινότητά του πρώτο-πρώτο παράδειγμα προς μίμηση, στο πρόσωπο του κατά τα άλλα εντυπωσιακού Τούρκου σέντερ Άλπερεν Σενγκούν είναι να απογοητεύεσαι για την ανθρώπινη μικροψυχία - από προσβλητικά εθνικιστικά σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εριστικές συμπεριφορές στο παρκέ έως απρεπείς σχολιασμούς και παιδαριώδεις αντιδράσεις! Στη βάση τέτοιων παραδειγμάτων επιβεβαιώνεται αν μη τι άλλo το παραπάνω απόσπασμα για το πόσο λεπτές είναι, αλήθεια, οι ισορροπίες και οι αντιφάσεις της ανθρώπινης κατάστασης. Το ερώτημα είναι θα μπορούσε ποτέ μια τέτοια ανατομία να είναι αποτέλεσμα μη ανθρώπινης, τεχνητής νοημοσύνης; Θα μπορούσε να τις συλλάβει και να καταλήξει τόσο εύγλωττα και ενσυνείδητα μια μηχανή στο τι θαυμαστό δημιούργημα είναι ο άνθρωπος;

Σε ένα από τα παραπάνω διηγήματα πάντως αναφέρεται ότι στο μέλλον που πραγματεύονται κανένα από τα κείμενα που διαβάζουν πλέον οι άνθρωποι δε συντάσσεται από αυτούς τους ίδιους. Οδεύουμε σταδιακά στο να παραχωρήσουμε οικειοθελώς την έκφρασή μας στις μηχανές;

Sunday, August 31, 2025

Το Μαγικό Βουνό εν πτήσει για τα πάτρια

Να, λοιπόν, που η μεγάλη στιγμή της ολοκλήρωσης αυτού του αριστουργηματικού ογκόλιθου ήρθε εν πτήσει για τα πάτρια εδάφη! Αυτά που τόσο μας λείψανε κι εκεί όπου ανυπομονούμε να δούμε και να αγκαλιάσουμε επιτέλους την οικογένεια, τους φίλους, αγαπημένα πρόσωπα. Εκεί όπου δε βλέπουμε την ώρα να βουτήξουμε στα νερά της θάλασσας και να γευτούμε την αλμύρα. Νερά που βρέχουν κι άλλες ακτές όχι πολύ μακριά. Έτσι που ένα βουλωμένο γράμμα θα μπορούσε άνετα να φτάσει σε όσους βρίσκονται εκεί. Και που σίγουρα δεν παραθερίζουν όπως θα έχουμε την τύχη να κάνουμε εμείς. Εκεί όπου αποτελεί την επί Γης κόλαση και ούτε να το φανταστούμε καν δεν μπορούμε. 
 
"Θα ξεφυτρώσει άραγε και από αυτή την παγκόσμια γιορτή του θανάτου, μέσα από την άγρια πυρκαγιά που πυρπολεί τον βροχερό βραδινό ουρανό τριγύρω, κάποτε η αγάπη;"* - ίσως να ήταν το διαχρονικά επίμονο ερώτημα στο γράμμα, δανεισμένο από τις αράδες του Thomas Mann με τις οποίες επιλέγει να κλείσει το εμβληματικό του έργο "Το Μαγικό Βουνό".
 
Τι αξία έχουν άραγε τα λόγια, ακόμη κι αυτά τα τόσο καλοφτιαγμένα, μπροστά στο ανθρώπινο δράμα; Μπορούν να παρηγορήσουν, να ανακουφίσουν ή να δικαιώσουν τον πληγωμένο, τον πεινασμένο, τον καταδιωγμένο; Κι αν όχι, πώς να του συμπαρασταθείς έμπρακτα εξ αποστάσεως; Εχθές ενώ κάποιοι επέλεξαν το μπάσκετ με την εθνική ομάδα της χώρας που θέλει να πατάξει υποτίθεται την τρομοκρατία με περισσότερή τρομοκρατία και πόνο, κάποιοι άλλοι επέλεξαν παρά τον καύσωνα να βγούνε και να διαμαρτυρηθούν ηχηρά ενάντια σε αυτό το έγκλημα. Μάταια θα πει κάποιος. Ίσως. Σίγουρα όμως θα έχουν κάτι να αντιτάξουν όταν αύριο-μεθαύριο κληθούν να λογοδοτήσουν ενώπιον των παιδιών τους για το πού πήγε η ανθρωπιά τους μπροστά σε αυτό το έγκλημα.
 
*από την επετειακή συλλεκτική έκδοση Μεταίχμιο σε μετάφραση Θόδωρου Παρασκευοπούλου
 
 
-----------------------------------------------------
Όπως αναρτήθηκε το κείμενο την 11η Αυγούστου στον προσωπικό μου λογαριασμό Facebook.

Monday, July 14, 2025

Τεχνητή νοημοσύνη κι ανθρώπινη εξηλιθίωση

Πώς μπορείς να πείσεις ένα παιδί ότι είναι για το καλό του να μελετάει και να εξασκείται στο σχολείο; Ποιο επιχείρημα μπορεί να υπερνικήσει το καλώς ελκυστικότερο παιχνίδι; Ή πώς να το κινητοποιήσεις να κοπιάσει για την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, μιας ξένης γλώσσας ή την εξάσκηση σε ένα άθλημα;

Αδυνατώ να σκαρφιστώ άλλο πειστικό επιχείρημα από το να διδάσκεται με τρόπο παιχνιδιάρικο. Ή να το εμπνεύσεις μέσα από επιτυχημένα πρότυπα. Κι αν δεν πρόκειται για πειστεί έτσι, τότε δε μένει παρά να ακολουθήσει τη συμβουλή του γονέα ή κηδεμόνα που δίνεται με γνώμονα το καλύτερο δυνατό για το μέλλον του. Όσο κι αν αυτός ο τρόπος δεν ικανοποιεί μάλλον ούτε τη μια ούτε την άλλη πλευρά... Η άνιση πίεση σίγουρα δεν ωφελεί και στο τέλος, όπως πάντα, ο καθένας θα πάρει αυτό που του αξίζει.



Είναι τα σημερινά παιδιά μήπως πολύ καλομαθημένα; Γεγονός είναι ότι μεγαλώνουμε τα μέλη της αυριανής κοινωνίας, τουλάχιστον στη Δύση όπου επικρατούν κατά κόρον ειρηνικές συνθήκες διαβίωσης και πληθώρας αγαθών, έτσι που τους είναι συνήθως ξένο να μοχθήσουν, να κοπιάσουν, να κουραστούν για κάποιο στόχο. Μόνιμη επωδός της εποχής μοιάζει να είναι: «Μη ζοριστεί το παιδί!» Όταν δε ο δάσκαλος στο σχολείο, ο κατ΄ εξοχήν παιδαγωγός, εκφράσει κάτι εναντίον των επιδόσεων του παιδιού ή το κρίνει σχετικά, τότε οι μοντέρνες μέθοδοι μιλούν για διδακτική ανεπάρκεια και αναζητούν προς αυτή την κατεύθυνση τις ευθύνες για αυτό το θράσος από μέρος του δασκάλου!

Φταίνε άραγε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου έχουμε εθιστεί στην ταχύτητα και την ευκολία; Όπου εντέχνως αποκρύπτεται τι κόποι απαιτούνται για την απόκτηση των όποιων αγαθών, κατά το ρητό που μαθαίναμε εμείς κάποτε στο σχολείο; Τα τεχνολογικά μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας σίγουρα έχουν κάνει τη ζωή μας πιο εύκολη, αλλά σε τι αντανακλαστικά εθίζονται οι νέοι άνθρωποι όταν μαθαίνουν να έχουν ό,τι θέλουν με το πάτημα ενός κουμπιού;

Κανείς δε λέει να απαρνηθούμε τις ανέσεις της εποχής μας και να γυρίσουμε στις σπηλιές, αλλά όταν σου είναι τόσο ξένο το γεγονός ότι πολλές φορές σε αυτή τη ζωή τα πράγματα δε δουλεύουν έτσι αυτόματα παρά χρειάζεται προσπάθεια κι επιμονή, δε θα πελαγώσεις με την πρώτη; Δεν πρόκειται κατ΄ αναλογία με τη εξάσκηση του σώματος που αν λείπει, το τελευταίο ατονεί και οι μύες χαλαρώνουν, ανέτοιμοι να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις αν χρειαστεί;

Αυτή ακριβώς η μεταφορά με βοηθά να μεταβώ στον επόμενο συλλογισμό μου σε σχέση με το ότι όλα αυτά φαίνεται σήμερα να αποκτούν μια ακόμη πιο ενδιαφέρουσα διάσταση την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Γνώστης και χρήστης ο ίδιος αυτών των τεχνολογιών, εντυπωσιάζομαι ωστόσο πολύ συχνά τελευταία ανακαλύπτοντας κάθε φορά τι είναι σε θέση να καταφέρουν.

Αφήνοντας προς το παρόν απ΄ έξω το θέμα της πρόσβασης και των διακρίσεων, μπορεί κανείς σήμερα κυριολεκτικά με το πάτημα ενός κουμπιού να παράγει κείμενο, εικόνες, ακόμη και κώδικα μηχανής, αποτελέσματα τα οποία θα απαιτούσαν πολύ χρόνο και ενέργεια διαφορετικά. Το καίριο ερώτημα που τίθεται όμως είναι αν έχοντας μάθει πλέον μόνο έτσι, θα είναι σε θέση ο χρήστης να γίνει παραγωγικός αυτόνομα, ή ακόμη καλύτερα, να κρίνει ουσιαστικά τα παραγόμενα;

Πρόκειται για τη λεγόμενη «ειρωνεία της αυτοματοποίησης», όπως αποκαλείται από τους ειδικούς (δες εδώ), κατά την οποία αυτοματοποιώντας εργασίες ρουτίνας κι αφήνοντας μόνο το χειρισμό των εξαιρετικών περιπτώσεων στον άνθρωπο, του στερείς ουσιαστικά τη δυνατότητα να εξασκεί την κριτική του ικανότητα και να την ενδυναμώνει. Και κάπως έτσι, καταλήγουμε σε όσα λέγαμε πριν ότι μας καθιστούν ατροφικούς και απροετοίμαστους στην αντιμετώπιση των εξαιρέσεων που είναι βέβαιο ότι θα προκύψουν!

Το podcast της ARD που μου έδωσε αρχικά τροφή για σκέψη είχε τον τίτλο: "Macht KI uns dümmer?" (Μας κάνει η τεχνητή νοημοσύνη πιο χαζούς;). Σε αντίθεση με την προκλητικότητα του τίτλου, όλα δείχνουν ότι η τεχνολογία αυτή δύναται να ενισχύσει τις δυνατότητές μας ως ανθρώπων και κάθε άλλο παρά τεχνοφοβικός είμαι. Αυτό που σαφώς κάνει τη διαφορά είναι πώς γίνεται χρήση της. Κι αν κάτι οφείλουμε σήμερα να διδάξουμε στα παιδιά μας είναι αυτήν ακριβώς την κριτική χρήση.

Η πρόκληση έγκειται στο γεγονός ότι οι τεχνολογικές αυτές αλλαγές φαίνεται να συμβαίνουν με πολύ πιο γοργούς ρυθμούς απ΄ όσο μπορούμε να διαχειριστούμε ως κοινωνία. Μένει να φανεί αν τα ανακλαστικά ευκολίας είναι πιο ισχυρά από αυτά που μπορούν να υποσχεθούν περισσότερη αυτονομία, ελευθερία, δημοκρατία ή ό,τι άλλο προϋποθέτει κριτική ικανότητα.

Η εικόνα του παιδιού πάντως που για να λύσει τις σχολικές ασκήσεις του απευθύνεται στο ChatGPT χωρίς κανέναν έλεγχο, όπως περιγράφεται εδώ, καθε άλλο παρά καθησυχαστική είναι. Το νου σας, γονείς!
ΥΓ: πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτηση σχετικά και εν γένει πολύ ενδιαφέρον blog: https://markokovic.substack.com/p/die-ai-verdummung

Monday, February 10, 2025

Ψάχνοντας οξυγόνο

"Ὁ ἱερωμένος αὐτός, πού ὕστερα ἀπό πορεία 43 χρόνων σε διάφορα μονοπάτια τῆς οἰκουμένης ἔχει τήν τιμή νά ἀπευθύνεται αὐτή τήν ὥρα σ' ἐσᾶς, ἀγαπητοί μου, θέλει μέ ὅλη του τήν ψυχή νά εὐχηθεῖ: Ἡ συνέχεια τῆς ζωῆς ὅλων σας νά εἶναι μιά συνεχής ἀνάβαση, ἀπό τήν ἁπλή πληροφόρηση στή συστηματική γνώση· ἀπό τή γνώση στή σοφία «τήν ἄνωθεν κατερχόμενη». Μιά ἀδιάκοπη ἀνάβαση ἀπό τήν ἰδιοτέλεια στήν ἀληθινή ἐλευθερία. Ἀπό ἀνεύθυνες ἐρωτοτροπίες, στόν γνήσιο καί εὐλογημένο ἀπό τόν Θεό ἔρωτα, καί κυρίως στήν οὐσιαστική βίωση τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης. να τελικό λμα, πό τή μηχανική συμμετοχή σε παραδοσιακές τελετές πό μιά φαρισαϊκο τύπου θρησκευτικότητα, πρός τή ζωντανή πίστη στόν Θεό, που τό γιο Πνεμα δεσπόζει καί σφραγίζει τή ζωή μας μέ τό φς, τίς νέργειες, τή δύναμή Του. Μιά πίστη ποία νοίγει τήν παρξή μας στό πειρο, μέ συντροφιά τήν παρουσία Ατο πού εναι γάπη."

Αυτά τα μεστά πνευματικότητας λόγια ανήκουν στον προσφάτως εκλιπόντα αρχιεπίσκοπο Τιράνων και πάσης Αλβανίας, Αναστάσιο. Αποτελούν κομμάτι εμπνευσμένης ομιλίας του πατέρα στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας μια εικοσαετία πριν, απευθυνόμενος σε νέους και νέες εκεί τελειόφοιτους. 

Με αυτά τα λόγια θα μπορούσε να είχε απευθυνθεί και στους νέους και νέες που στις 28 Φεβρουαρίου 2023 επιβαίνοντες στην ταχεία με προορισμό τη Θεσσαλονίκη έχασαν τη ζωή τους στα Τέμπη της Θεσσαλίας. 

Σήμερα σχεδόν δυο χρόνια μετά, δικαιοσύνη δεν έχει αποδοθεί ακόμη κι εμείς εμβρόντητοι καλούμαστε να γινόμαστε μάρτυρες της απίστευτης προσπάθειας συγκάλυψης αυτού του εγκλήματος. Δεν είναι, λοιπόν, να απορεί κανείς που ευσυνείδητοι Έλληνες πολίτες ανά την Επικράτεια και εκτός αυτής διαμαρτύρονται μαζικά και πέρα οποιασδήποτε κομματικής καπηλείας ενάντια σε αυτή την εξοργιστική αδιαφάνεια κι ατιμωρησία.

Το παρών δόθηκε κι εδώ στο Μόναχο το παγωμένο κυριακάτικο πρωινό της 26ης Ιανουαρίου. Του πρώτου μήνα μιας νέας χρονιάς που με βρήκε να κρατώ στα χέρια μου ένα διαφωτιστικό του μεσανατολικού δράματος βιβλίο. Στο έργο του «Μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα, Ανατομία μιας τραγωδίας στην Ιερουσαλήμ», ο Thrall Nathan δεν ωραιοποίησε σκληρές καταστάσεις παρά άφησε να διαφανεί ατόφιο το αίσθημα της αδικίας για αυτές και ως συνέπεια γεγονότων πέρα από τις ανθρώπινες δυνάμεις. Γεγονότα όπως ο χαμός ενός παιδιού που ο πόνος του για το γονέα θα πρέπει να είναι ανείπωτος.

Και κάπως έτσι θα βιώθηκε και θα βιώνεται για τους γονείς και οικείους όλων των αδικοχαμένων των Τεμπών. Κι όλο αυτό πόσω μάλλον δεδομένου του συντονισμένου κυβερνητικού και κρατικού εμπαιγμού και της παντελούς έλλειψης δικαιοσύνης.

Προχθές μπαίνοντας στο κλιμακοστάσιο της πολυκατοικίας μου συνάντησα τυχαία τη γλυκιά ηλικιωμένη κυρία του πάνω ορόφου που με καταπονημένη όψη μου εξομολογήθηκε ότι έχει ξεκινήσει χημειοθεραπεία για την αντιμετώπιση της επάρατης νόσου που της έλαχε. Μου είπε κι άλλα. Όπως ότι, εντάξει, κάποτε όλοι θα φύγουμε από τούτο το μάταιο κόσμο. Κι ήταν απίστευτο με τι θάρρος τα εξέφραζε αυτά και τι αξιοπρέπεια μπορούσε να διακρίνει κανείς σε αυτή τη γυναίκα!

Ομολογώ ότι από τότε δεν έπαψα να την σκέφτομαι. Να σκέφτομαι το ανθρώπινο δράμα. Που πόσο μικρότερα φαντάζουν τα καθημερινά άγχη μπροστά του, αλλά και πόσο λάμπουν όλα τα μικρά που αξιωνόμαστε να ζήσουμε!

Και λέγοντας για δράμα, δεν μπορώ παρά να κλείσω θυμούμενος γλυκά τα λογάκια του θεατρικού τα οποία με κόπο κλήθηκε να μάθει ο γιος μου εν όψει της Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας που γιορτάστηκε στα Τμήματα Ελληνικής Γλώσσας. Λογάκια μεν αλλά με λέξεις ογκόλιθους για τα επιτεύγματα που άλλωστε έπρεπε να σηματοδοτήσουν στα μακρύ ταξίδι της ελληνικής γλώσσας, όπως εμπνεύστηκε η ταλαντούχα δασκάλα του:

«Στα θέατρα της αρχαίας Ελλάδας, οι λέξεις έγιναν δράμα και τραγωδία. Μίλησαν για ήρωες, θεούς κι ανθρώπινα πάθη. Ακόμη και σήμερα, τα έργα μας ζωντανεύουν στις σκηνές όλου του κόσμου». 

Πάμε, αγόρι μου, άλλη μία!

 

Friday, November 29, 2024

Κρέας για τους λύκους

 

Δε θυμάμαι τελευταία να με αρπάζει βιβλίο έτσι από την πρώτη κιόλας σελίδα του. Ήξερα μεν ότι πρόκειται για καλό ανάγνωσμα και για αυτό το λόγο είχε πάρει άλλωστε περίοπτη θέση στις υψηλές στοίβες με τα προς ανάγνωση. Αλλά εκείνο το βαρεμένο βράδυ που είπα να ξεκινήσω το Κρέας για τους λύκους του Χάρι Κούνζρου, δεν περίμενα ότι θα γοητευτώ έτσι από ένα μυθιστόρημα γεμάτο επίμονα υπαρξιακά ερωτήματα, καίριες κοινωνικές ανησυχίες και άκρως επίκαιρες πολιτικές συγκυρίες!

Ο πρωταγωνιστής, ένας 40ρης συγγραφέας σε κρίση και αναζήτηση έμπνευσης για το επόμενο βιβλίο του, φτάνει υπότροφος σε ένα ερευνητικό ινστιτούτο λίγο έξω από το σύγχρονο Βερολίνο, αφήνοντας πίσω την οικογένειά του στη Νέα Υόρκη. Εκεί σε ένα κλίμα πολύ κατώτερο των αρχικών προσδοκιών του αποκλίνει σταδιακά του στόχου του. Κι αφού γίνει ακροατής εξιστόρησης απίστευτων γεγονότων από την εποχή της Ανατολικής Γερμανίας, βρίσκεται μέσα από διαβολικές συμπτώσεις αντιμέτωπος με υπονομευτές ουσιαστικών για αυτόν αξιών. Μπροστά σε όλο αυτό νιώθει ότι δεν μπορεί παρά να αντιδράσει, πράγμα που επιλέγει να κάνει φτάνοντας στα άκρα. Είναι τέτοιες καταστάσεις αναστρέψιμες; Κι αν ναι, πόσο επώδυνη είναι η επούλωση των πληγών που αφήνουν;

Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου, βλ. Red Pill, δεν παραπέμπει τυχαία στην εμβληματική κινηματογραφική σκηνή της ταινίας Matrix στην οποία τίθεται το δίλημμα να ιδωθεί κατάματα η σκληρή πραγματικότητα ή όχι. Κάπως έτσι κι ο πρωταγωνιστής του βιβλίου σαν άλλος ήρωας του Matrix φαίνεται να κάνει την επιλογή του έτοιμος για το τίμημά της. Μια επιλογή μέσα σε ένα δυσοίωνο τοπίο στο οποίο όχι απλά κυριαρχεί ρητορική μίσους κατά των εκάστοτε ξένων μεταναστών, αλλά κι εν γένει κατά του συνανθρώπου. Με την περιβαλλοντική καταστροφή να αφήνει αδιάφορους και την τεχνολογική εξέλιξη να αποκτηνώνει. Ιδού πώς αποτυπώνονται εύστοχα αυτά σε κείμενο του πρωταγωνιστή εν είδει μανιφέστου:

"Έγραφα για ένα παράδοξο ότι η γη φλέγεται αλλά εμείς εξακολουθούμε να τη βρίσκουμε παγωμένη και δυσπρόσιτη. Ότι δεν νιώθουμε να είμαστε στο σπίτι μας. Ότι παρά την αποστασιοποίησή μας, την αδυναμία μας να βιώσουμε τον εαυτό μας ως φύση –ή ίσως εξαιτίας αυτής της αδυναμίας – βρισκόμαστε σε κρίση. Φυσικά, αυτό το «εμείς» ήταν στην πραγματικότητα ένα «εγώ», μια καθολίκευση του προσωπικού μου πανικού. Ήξερα, ωστόσο, ότι δεν ήμουν μόνος μέσα σ' αυτές μου τις σκέψεις, ακόμη κι αν τα συμπεράσματα στα οποία κατέληγα μπορεί να φαίνονταν στους άλλους απαράδεκτα, ίσως και ακατάληπτα. Έγραφα ότι αντιμετωπίζουμε έναν απροσμέτρητο κίνδυνο, υπό την έννοια ότι είναι αδύνατον να ποσοτικοποιηθεί. Έναν εξωτερικό παράγοντα, που αργά ή γρήγορα θα κρύψει τον ήλιο. Έγραφα για πανδημίες και για το λιώσιμο των παγετώνων, για πόλεις βυθισμένες στο νερό και για εκατομμύρια κλιματικούς μετανάστες, για ένα μέλλον όπου κάθε φωνή που θα δήλωνε πίστη στις οικουμενικές ανθρώπινες αξίες θα σαρωνόταν από έναν βάναυσο φυλετισμό. Έγραφα για ένα σύστημα που τελικά θα κατάφερνε να ξεφορτωθεί εντελώς τη δημόσια πολιτική ζωή και θα την αντικαθιστούσε με το αλισβερίσι: ένα μαύρο κουτί, που κανένας δεν θα μπορούσε να το εποπτεύει, ορατό μονάχα στα συναλλασσόμενα μέρη. Δεν θα υπήρχαν δικλείδες ασφαλείας, δεν θα υπήρχε δυνατότητα να αμφισβητηθούν οι αποφάσεις των συναλλασσόμενων, δεν θα υπήρχαν «δικαιώματα», παρά μόνον η ωμή άσκηση της εξουσίας".

Και σαν να μην ήταν όλα αυτά αρκετά για να συντονιστώ με το κείμενο, η πλοκή διαδραματίζεται τις παραμονές των αμερικανικών προεδρικών εκλογών του 2016, τότε που προς μεγάλη έκπληξη παίρνει την προεδρία ένας αλαζόνας, λαϊκιστής, σεξιστής, ρατσιστής, συνωμοσιολόγος υποψήφιος. Σήμερα οκτώ χρόνια αργότερα πριν από λίγες μέρες αυτός ο ίδιος υποψήφιος, έχοντας στην πράξη ως πρόεδρος επιβεβαιώσει τις χειρότερες προβλέψεις κι εγκαθιδρύσει μια γενικότερη κουλτούρα ασυδοσίας κι υπονόμευσης των θεσμών, το λεγόμενο «τραμπισμό», ξαναπήρε την προεδρία. 
 

Δεν ξέρω τι επιφυλάσσει αυτό για το μέλλον. Κι ούτε ξέρω τι αισθητά καλύτερο θα επιφύλασσε η εκλογή της Κάμαλα Χάρις. Ίσως κάτι πιο προβλέψιμο πάντως. Είναι πολλές οι προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα, και σαν να μη φτάναν οι μη ανθρωπογενείς, δημιουργεί ο ίδιος ο σύγχρονος άνθρωπος κι άλλες. Δημιουργώντας την ίδια στιγμή πολύ πόνο και δυστυχία. Υπάρχει άραγε σωτηρία; Η χαραμάδα ελπίδας που αφήνει ο Κούνζρου στον αναγνώστη σκιαγραφείται ως εξής:

«Ο άνθρωπος μόνος του είναι κρέας για τους λύκους. Έτσι μας θέλουν. Απομονωμένους. Θηράματα. Άρα πρέπει να βρούμε ο ένας τον άλλον. Πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν μπορούμε να υπάρξουμε μόνοι».
 

Sunday, September 22, 2024

Κάθε τέλος και μια καινούργια αρχή!

Την περασμένη Πέμπτη έκλεισε ένας μεγάλος και προσωπικά ουσιαστικός κύκλος της ζωής μου στο εξωτερικό, έπειτα από περισσότερα από οκτώ χρόνια! Κατόπιν συνειδητής απόφασης θεώρησα ότι είχε έρθει ο καιρός να παραδώσω τη δική μου σκυτάλη της Λέσχης Ελλήνων Επιστημόνων Μονάχου σε άλλους αξιόλογους εκπροσώπους της εδώ ελληνικής παροικίας.

Πίσω το 2015, λίγα χρόνια αφότου είχα εγκατασταθεί και τακτοποιηθεί επαγγελματικά στη βαυαρική πρωτεύουσα, ένιωσα την ανάγκη για συλλογική δράση με κοινωφελή σκοπό, και εν γένει συσχέτιση με ανθρώπους με παρόμοιες ανησυχίες. Και τότε ήταν που γνώρισα την ύπαρξη ενός τέτοιου συλλόγου σκεπτόμενων ανθρώπων, ιδρυμένου κατά την έναρξη της Μεταπολίτευσης κιόλας.

Δεν άργησα να συνειδητοποιήσω ότι αυτός θα μπορούσε να αποτελέσει το φορέα για τη συσπείρωση Ελλήνων επιστημόνων στην περιοχή του Μονάχου, η οποία μέσα στην ατυχία της ελληνικής κρίσης είχε την τύχη να εμπλουτιστεί με νέο δυναμικό. Μια συσπείρωση με όλα τα οφέλη που μπορεί να συνεπάγεται αυτή και που όπως πάντα έλεγα: «Ελάτε να τα ανακαλύψουμε παρέα!» Μια παρέα που συμπεριελάμβανε επίσης τους «παλαιότερους» και πρεσβύτερους της παροικίας και που η συναναστροφή μαζί τους, αν και συχνά πρόκληση, σίγουρα ευεργετική θα αποδεικνυόταν.

Κάπως έτσι και μέσα από τη διοργάνωση πολυάριθμων εκδηλώσεων και δράσεων, από τη θέση του γραμματέα και τελευταία του αντιπροέδρου, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και να συνεργαστώ με πάρα πολλούς αξιόλογους ανθρώπους και φορείς, μεταξύ των οποίων κάποιους ευρύτερα αναγνωρισμένους, να ενσωματωθώ καλύτερα στην εδώ κοινωνία και να βοηθήσω άλλους να ενσωματωθούν κι αυτοί, να συνάψω πραγματικές φιλίες, και το κυριότερο ελπίζω, να συμβάλω όσο το δυνατόν στην επίτευξη συλλογικών στόχων. 

 

Μερικά μόνο στιγμιότυπα όλης αυτής της πορείας!

Προφανώς, δεν ήταν πάντα όλα ρόδινα κι οι προστριβές, άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο δημιουργικές, είναι αναπόφευκτες σε τέτοιες περιπτώσεις, αλλά ακόμη κι αυτό είναι ένα πολύτιμο μάθημα. Αρκεί να παραμερίζονται και να περιορίζονται τα ιδιοτελή στο όνομα του συλλογικού οφέλους. Ή δε θα αποκρύψω τον κόπο και τον προσωπικό χρόνο που αφιέρωσα για τα του συλλόγου και που προς απογοήτευσή μου δεν αναγνωρίστηκε πάντα ή η ανταπόκριση δεν ήταν τόσο ενθαρρυντική. 

Γενικά όμως κοιτώντας πίσω και κλείνοντας αυτόν το σύντομο απολογισμό, η ζυγαριά κλίνει σίγουρα υπέρ αυτού του εγχειρήματος και χαίρομαι που το κυνήγησα με μεράκι. Εξάλλου, το αρχικό στοίχημα μάλλον επετεύχθη κρίνοντας από το γεγονός ότι τόσα πολλά νέα μέλη εμπνεύστηκαν και πείσθηκαν στο μεταξύ να συμμετάσχουν ενεργά στο σύλλογο. Εύχομαι στο υπό σύσταση νέο ΔΣ καλή και δημιουργική θητεία! Κι ό,τι χρειαστεί και μπορώ να βοηθήσω, χαρά μου!

Thursday, July 11, 2024

Bittersweet symphony - that's life!



"It's a bittersweet symphony, that's lifeTryna make ends meet, you're a slave to money then you die ..."
The Verve - Bitter Sweet Symphony

Δε θα ξεχάσω ποτέ όταν πρωτοφτάσανε πριν κάποιες δεκαετίες οι νότες αυτές στα αφτιά μου και τις αγάπησα κεραυνοβόλα! Όταν μάλιστα άρχισα να καταλαβαίνω και τους στίχους, δεν άργησε να γίνει ένα από τα πιο αγαπημένα μου κομμάτια. Με συντρόφεψε σε δύσκολες φάσεις της ζωής μου, όπως όταν παρουσιάστηκα να υπηρετήσω στο κέντρο νεοσύλλεκτων στην ορεινή Σταυρούπολη Ξάνθης, έχοντας λίγες μέρες μόνο πριν χάσει τόσο απροσδόκητα την καλύτερη μου φίλη. Κι έκτοτε ήταν πάντα εκεί να μου θυμίζει το παράλογο μείγμα χαρμολύπης στη ζωή! 

Όπως αυτό που λίγο καιρό πριν έπρεπε ξανά να διαπιστώσω. Από τη μία δηλαδή, είχα τη μεγάλη χαρά να γίνω νονός στον αγόραρο ενός αδελφικού φίλου, πρώτη φορά αναλαμβάνοντας αυτό το ρόλο με ό,τι συνεπάγεται αυτό. Κι από την άλλη, λίγες μόνο μέρες μετά χάσαμε τόσο αναπάντεχα τον αγαπημένο μάγκα θείο μου! 

Πώς να αρθρώσω εγώ με λόγο τώρα αυτά που έχω μέσα μου για τον Πετράν και που πάντα θα μείνουν εκεί! Από τα πρώτα πράγματα που μου έμαθε ως παιδί, την αγάπη για την εκγύμναση του σώματος (ναι, θέλουμε τα μπράτσα μας να είναι μεγάλα!) και τα καλοκαίρια στις εξωτικές παραλίες των Αμμολόφων (που πρωτοανακάλυψα τότε προτού γεμίσουν beach bar - είναι τόσο έντονη η ανάμνηση όταν βρέθηκα εκεί πρώτη φορά τρέχοντας σαν παλαβός στους παρθένους λόφους άμμου, στους Αμμόλοφους!) ώς τις συναρπαστικές διηγήσεις για αναζήτηση πολύτιμων θησαυρών! Κι ανάμεσα σε τόσες και τόσες εμπειρίες ήρθαν τα τελευταία χρόνια να προστεθούν κι αυτές παρέα με το Χάρη - Λεών όπως περιπαιχτικά τον φώναζε αυτός!

 

Ιανουάριος 2024, Ντόρτμουντ - Τελευταία κοινή φωτογραφία
 

Τις προάλλες όπως διάβαζα στο Χάρη την προ ύπνου ιστορία, έπεσα πάνω σε κάτι υπέροχο. Όχι ότι θα περίμενα κάτι λιγότερο από τον Αντώνη Παπαθεοδούλου στα «Καράβια που ταξίδεψαν τη φαντασία» που συνυπογράφει με τη μεγάλη παραμυθού Μαρία Αγγελίδου. Σε μια διήγηση για τον Ιπτάμενο Ολλανδό γράφει: 


«Ακόμη και σήμερα όλοι αναρωτιούνται τι γίνονται τα καράβια αλλά και οι άνθρωποι που χάνονται. Και λένε για φαντάσματα, πνεύματα, στοιχειά και αερικά. Αλλά η αλήθεια είναι εκεί· μπροστά τους· μα κανείς δεν της δίνει σημασία. Τόσα χρόνια την ψιθυρίζει την αλήθεια ο Ιπτάμενος Ολλανδός· από αυτί σε αυτί, από στόμα σε στόμα. Σσσσσς! Θέλετε να σας την πω; Ούτε φαντάσματα, ούτε πνεύματα, ούτε αερικά, όχι... Οι άνθρωποι και τα καράβια, όταν χάνονται για πάντα, γίνονται κάτι ακόμα πιο σπουδαίο... γίνονται ιστορίες».

 

Ίστορίες αγαπημένες λοιπόν που θα θυμόμαστε για πάντα!