Τις τελευταίες μέρες έπιασα στα χέρια μου ένα διαφορετικό βιβλίο που ένας ελληνικός εκδοτικός οίκος εξέδωσε εξ αφορμής των ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων στον τομέα της Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης και των Μεγάλων Γλωσσικών Μοντέλων. Ξέρεις, αυτών που είναι σε θέση να παράγουν κείμενο ανταποκρινόμενα στην είσοδο του χρήστη. Ρωτάς να μάθεις για το τάδε ή δείνα θέμα και το μοντέλο δίνει σχεδόν ακαριαία απάντηση, περισσότερο ή λιγότερη ακριβή, αληθοφανή σε κάθε περίπτωση, παίζοντας με τις λέξεις και τις πιθανότητες να εμφανιστούν σε μια συγκεκριμένη σειρά.
Απαντήσεις με συνοχή και λογική ροή, εμπεριστατωμένες, διαρθρωμένες κατάλληλα κι άλλα πολλά αξιοθαύμαστα. Είναι βλέπεις πολλά τα δεδομένα στα οποία έχουν εκπαιδευτεί - ανθρώπινα κείμενα που στην πλειονότητά τους (κι αυτό είναι που κάνει τη διαφορά) διέπονται από αυτά τα χαρακτηριστικά.
Τι γίνεται όμως όταν το ζητούμενο είναι ο ίδιος ο λόγος αυτός καθαυτόν; Η λογοτεχνία μεν από την άποψη του καλογραμμένου κειμένου, αλλά και του ύφους, του συναισθήματος που δύναται να προκαλέσει στον αναγνώστη, των συγγραφικών τεχνικών αφήγησης που κρατάν τον αναγνώστη καθηλωμένο; Ή της πρωτοτυπίας, αν μη τι άλλο;
Μα καλά, θα πει κάποιος, όλα αυτά διδάσκονται σε σεμινάρια δημιουργικής γραφής, γιατί αλήθεια να μην μπορούν να τα μάθουν οι μηχανές που τόσο γρήγορα επεξεργάζονται μάλιστα τεράστιους όγκους πληροφορίων; Ή κάποιος άλλος θα αντιτείνει ότι δυστυχώς ούτε όλοι οι συγγραφείς είναι σε θέση να παράγουν κείμενα τέτοιας λογοτεχνικής αξίας. Όσο για την πρωτοτυπία, υπάρχει τελικά παρθενογένεση; Ή όλοι έχουν συνειδητά ή ασυνείδητα τις επιρροές τους, περισσότερο ή λιγότερο εμφανείς, κι η όποια πρωτοτυπία έγκειται στο πώς γίνεται η σύνθεση υπό τις δεδομένες επιρροές;
Ε, λοιπόν, απαντήσεις σε αυτά τα βασανιστικά ερωτήματα θέλησε να δώσει το βιβλίο διεξάγοντας ένα πείραμα που δεν ήταν άλλο από το συλλέξει διηγήματα, κάποια γραμμένα από ανθρώπινη πένα και κάποια άλλα από μοντέλα, κι αφήνοντας στον αναγνώστη να μαντέψει αν πρόκειται για ανθρώπινο δημιούργημα ή μη. Το «Δεν είμαι ρομπότ» από τις εκδόσεις Θεμέλιο είναι σίγουρα ένα πολύ έξυπνο κι επίκαιρο πείραμα και καταφέρνει μέσα από την ποικιλία των κειμένων να πείσει ότι ήδη σε κάποιες περιπτώσεις είναι δύσκολο να αποφανθεί κανείς.
Χωρίς φυσικά να θέλω να κάνω spoiler που λέμε και στο χωριό μου, προσωπικά δυσκολεύτηκα τουλάχιστον σε τρεις τέσσερις περιπτώσεις να πω με σιγουριά αν πίσω από τις αράδες κρυβόταν ανθρώπινη διάνοια ή όχι. Εδώ θα σταθώ σε δύο διηγήματα που η θεματολογία κι η προσέγγισή τους μού κέντρισαν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον.
Το ένα είναι αυτό που χαρίζει στο βιβλίο και τον τίτλο του, το «Δεν είμαι ρομπότ» του Μιχάλη Χατζηκυριάκου, που συντονισμένο στην ουσία του πειράματος πραγματεύεται την ιστορία ενός συγγραφέα σε αναζήτηση έμπνευσης σε ένα μακρινό (ή και όχι), μάλλον δυστοπικό μέλλον όπου άνθρωποι και μηχανές συνυπάρχουν και ανθρώπινη και τεχνητή νοημοσύνη δουλεύουν σε συνεργασία. Υπάρχει εκεί περιθώριο για δημιουργικότητα από μέρους των ανθρώπων; Και απ΄ την άλλη, δύναται να αποκτήσουν οι μηχανές συνείδηση; Μέσα από μια εξιστόρηση με εντάσεις, ομολογώ ότι το κείμενο αυτό με άγγιξε και αράδες όπως οι ακόλουθες βρήκαν ευαίσθητο νεύρο:
Υπάρχει περίπτωση κάτι τέτοιο να έχει γραφτεί από μοντέλο μηχανικής μάθησης; Ναι; Τότε μου προκαλείται ανησυχία για τις δυνατότητές τους... Η δική μου αρχική εκτίμηση εν προκειμένω αποδείχθηκε εσφαλμένη!
Το δεύτερο διήγημα που ξεχώρισα είναι αυτό με το οποίο κλείνει η συλλογή - η «Πείνα» του Γιάννη Μπαλαμπανίδη. Εδώ επίσης άκρως ταιριαστά στο πείραμα, πρόκειται για μια εξιστόρηση από μέρους μιας τεχνητής νοημοσύνης που με αφορμή τη συγκεκριμένη περίπτωση ενός χρήστη, του οποίου η ιδιοσυγκρασία αναλύεται με χειρουργική ακρίβεια, φτάνει γενικότερα στην ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης με όλα τα πάνω και τα κάτω της. Είναι άραγε οι μηχανές σε θέση να μας αναλύσουν έτσι και να φτάσουν σε ουσιαστικά συμπεράσματα για την εύθραυστη ύπαρξή μας, όπως το ακόλουθο;
Δεν πάει ένας μήνας που αφήναμε για τα καλά το καλοκαίρι πίσω μας, παρακολουθώντας το Ευρωμπάσκετ και ζώντας τις εντάσεις που μας υποσχόταν «η επίσημη αγαπημένη» ομάδα μας. Και δίπλα στα θεαματικά παιχνίδια και τις αξιοθαύμαστες αθλητικές επιδόσεις, δεν έλλειψαν κι οι αφορμές για να παραδεχτούμε ότι το πραγματικό ανάστημα ενός αθλητή, παρότι στην όψη μεγάλο ως μπασκετμπολίστα, μπορεί να φαντάζει μικρό χωρίς ευγενή άμιλλα και σεβασμό προς το συναθλητή ή αντίπαλο. Άλλωστε, ως γνωστόν, η αξία του ηττημένου είναι αυτή που δίνει δόξα στον νικητή!
Κατά τη βράβευση της καλύτερης πεντάδας της διοργάνωσης
© FIBA
Κι ενώ από αυτή την άποψη είναι τύχη να αγωνίζεται ο Γιάννης στην εθνική, αποτελώντας με τη συμπεριφορά και την ταπεινότητά του πρώτο-πρώτο παράδειγμα προς μίμηση, στο πρόσωπο του κατά τα άλλα εντυπωσιακού Τούρκου σέντερ Άλπερεν Σενγκούν είναι να απογοητεύεσαι για την ανθρώπινη μικροψυχία - από προσβλητικά εθνικιστικά σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εριστικές συμπεριφορές στο παρκέ έως απρεπείς σχολιασμούς και παιδαριώδεις αντιδράσεις! Στη βάση τέτοιων παραδειγμάτων επιβεβαιώνεται αν μη τι άλλo το παραπάνω απόσπασμα για το πόσο λεπτές είναι, αλήθεια, οι ισορροπίες και οι αντιφάσεις της ανθρώπινης κατάστασης. Το ερώτημα είναι θα μπορούσε ποτέ μια τέτοια ανατομία να είναι αποτέλεσμα μη ανθρώπινης, τεχνητής νοημοσύνης; Θα μπορούσε να τις συλλάβει και να καταλήξει τόσο εύγλωττα και ενσυνείδητα μια μηχανή στο τι θαυμαστό δημιούργημα είναι ο άνθρωπος;
Σε ένα από τα παραπάνω διηγήματα πάντως αναφέρεται ότι στο μέλλον που πραγματεύονται κανένα από τα κείμενα που διαβάζουν πλέον οι άνθρωποι δε συντάσσεται από αυτούς τους ίδιους. Οδεύουμε σταδιακά στο να παραχωρήσουμε οικειοθελώς την έκφρασή μας στις μηχανές;
