Biz - Wir - εμείς

Το ημερολογιακό τέλος της τρέχουσας χρονιάς φαίνεται πλέον ξεκάθαρα στον ορίζοντα. Πράγμα που συνοδεύεται ως συνήθως με επιπρόσθετο άγχος... λες και δε μας φτάνει όσο έχουμε όλη την υπόλοιπη χρονιά! Το τέλος της χρονιάς θέλει στη δουλειά τη μανία για ολοκλήρωση εδώ και τώρα όλων των ανοιχτών θεμάτων. Κι εκτός δουλειάς, στρες να εξασφαλιστούν εν όψει των εορτών όλα εκείνα που υποτίθεται θα μας κάνουν τις μέρες εκείνες όμορφες.

Απ΄ όλα όμως, καλά ή στραβά, όσα ενδεχομένως ακόμη θέλει το τέλος της χρονιάς, ένα βρίσκω ότι έχει μια ιδιαίτερη αξία. Ετοιμάζοντας με ανυπομονησία τις αποσκευές για το εξωτικό Περού, όπου ελπίζω να αποσυνδεθώ από το μοντέρνο δυτικό τρόπο ζωής, βρίσκω λίγο χρόνο για αυτές τις αράδες με διάθεση αναστοχαστική για την περασμένη χρονιά.

Εξαιρετική αφορμή μια θεατρική παράσταση που τελευταία στιγμή έπεσε στην αντίληψή μου κι έτυχε να παρακολουθήσω την περασμένη βδομάδα. Ο λόγος για μια δραματοποιημένη αφήγηση των ιστορικών γεγονότων των αρχών του περασμένου αιώνα που ενώνουν ή χωρίζουν τις τύχες των λαών των δυο πλευρών του Αιγαίου. Φαίνεται πως ο ανήσυχος Κώστας Γιαννακάκος, ο άλλοτε πρόεδρος του Ελληνικού Σπιτιού στο Westend, πέτυχε διάνα για την ανάγκη ενός τέτοιου εγχειρήματος τον κατάλληλο συμπρωταγωνιστή από τουρκικής πλευράς, τον Tuncay Acar, και παρέα μας εξιστόρησαν αποκαλυπτικές μαρτυρίες της σημαδιακής αυτής φάσης τόσο του Ελληνισμού με την τραγική Μικρασιατική Καταστροφή όσο και των Τούρκων με τη γένεση της σύγχρονης τουρκικής δημοκρατίας. Κι όλα αυτά μέσα από το ιδιαίτερα ενδιαφέρον πρίσμα των Ελλήνων και Τούρκων "Gastarbeiter" που κάποιες δεκαετίες αργότερα βρέθηκαν να αναζητούν από κοινού μια καλύτερη μοίρα στις βιομηχανίες της Γερμανίας. Κι επίσης με τη μουσική υπόκρουση μιας εξαιρετικής ανάμεικτης μπάντας με προεξέχουσα την καλλίφωνο Χρύσα Λαζαριώτου.

Έρμαιο εμείς μόνο των ιστορικών εξελίξεων που κάποιοι άλλοι για τους δικούς τους λόγους καθορίζουν; Φορείς εμείς μόνο υλοποίησης ειλημμένων αποφάσεων; Δέκτες εμείς μόνο τραγικών συνεπειών; Ποια, αλήθεια, η δική μας θέση στο ανθρώπινο δράμα που στήνεται; Πόσο παθητική ή πόσο ενεργητική; Ερωτήματα στα οποία επιχείρησαν να μας θέσουν αντιμέτωπους οι δημιουργοί, τιτλοφορώντας όχι τυχαία την παράσταση ως "Biz-Wir-εμείς", εναλλάσσοντας το πλαίσιο ανάμεσα στο συλλογικό τουρκικό, γερμανικό ή ελληνικό εμείς.

Ερωτήματα αν μη τι άλλο άβολα. Ερωτήματα που τίθενται με σαφή μεν πρόθεση να αντικρούσουν την ανημποριά μας σε τέτοιες καταστάσεις, αλλά με ουσιαστική αξία μάλλον μόνο για όσους τυχαίνει να έχουν την επιλογή κατά τη συγκεκριμένη συγκυρία. Γιατί από τον ευάλωτο κατατρεγμένο πώς μπορεί κανείς να περιμένει να αντιταχθεί; Αντίθετα με τον διώκτη ή κάποιον ουδέτερο παρατηρητή (πόσο ουδέτερη εν προκειμένω ήταν πραγματικά η στάση των Δυτικών στη Μικρασιατική Καταστροφή, θέλει πολλή συζήτηση!). Κι ευτυχώς, όπως πρόβαλαν οι συντελεστές της παράστασης, πάντα υπάρχουν τέτοια λαμπρά ανθρώπινα αναστήματα όση μαυρίλα κι εξαχρείωση κι αν επικρατεί γύρω τους.

Το δυστυχές είναι ότι η ανθρωπότητα φαίνεται να μην μπορεί να απαλλαχθεί από αιματηρές εμπόλεμες συγκρούσεις, βίαιες λεηλασίες, γενοκτονίες κι όποια άλλα σχετικά δεινά, όσο κι αν υποτίθεται εξελίσσεται πολιτισμικά. Κάπως έτσι αυτή τη χρονιά ήρθε να προστεθεί στην ημερήσια διάταξη ένας ακόμη πόλεμος, που μετά το ανοιχτό μέτωπο στην Ουκρανία τείνουμε επίσης σταδιακά να συνηθίσουμε. Τι άλλο είναι άραγε αυτό που εκτυλίσσεται στην Γάζα με τις ευλογίες των ισχυρών, αν όχι γενοκτονία; Όσο για την ειρωνεία της ζωής το ρόλο του ισχυρού θύτη να τον έχει αναλάβει η κρατική μηχανή των άλλοτε καταδιωγμένων Εβραίων, ό,τι κι αν πω θα είναι λίγο...

 

made by AI

Και φυσικά τον καιρό της προηγμένης Τεχνητής Νοημοσύνης οι όποιες συγκρούσεις μπορούν να λάβουν ακόμη πιο «αποτελεσματική» μορφή! Μην ξεχνάμε ότι η χρονιά αυτή σημαδεύτηκε κι από το λανσάρισμα του ChatGPT και την όποια μεταφορά των τεχνολογιών αυτών στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. 

Δεν προκαλεί άλλωστε έκπληξη το γεγονός ότι η αγγλική λέξη της χρονιάς, όπως εδώ και μια εικοσαετία ανακοινώνει το λεξικό Merriam-Webster με βάση τις επισκέψεις και τις αναζητήσεις στην ηλεκτρονική του σελίδα, δεν είναι άλλη παρά μια που σχετίζεται με αυτή την τεχνολογική εξέλιξη. Η ελληνικής ρίζας λέξη "authentic" φαίνεται πως ήταν ένα από τα πιο περιζήτητα λήμματα λόγω των αποτελεσμάτων της "Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης" (Generative Artificial Intelligence) που με τη χρήση τεράστιου όγκου διαθέσιμων πληροφοριών είναι σε θέση να παράγει, με τρόπο όχι πρωτότυπο, αλλά αναπαράγοντας-αντιγράφοντας υπάρχοντα μοτίβα.

Υπό αυτούς τους όρους έχει ιδιαίτερη σημασία ποιος είναι πραγματικά ο ποιητής, δημιουργός ενός κειμένου, μιας φωτογραφίας, μιας ζωγραφιάς ή ακόμη κι ενός βίντεο (ναι, τα λεγόμενα deepfakes γίνονται σταδιακά ανατριχιαστικά πετυχημένα!). Άνθρωπος ή μηχανή; Με όσα περί χειραγώγησης ή εξαπάτησης μπορεί να συνεπάγεται αυτό, και το ερώτημα για τον "αυθέντη"-κύριο του δημιουργήματος να αποκτά εύλογα κεντρικό ρόλο. 

Προσδιορισμός που αναπόφευκτα έρχεται κατ΄ επέκταση να μου θυμίσει όσα λέγαμε προηγουμένως για το κατά πόσο είμαστε εμείς αφέντες των ίδιων των ζωών μας! Aν όχι πάντως, τότε αυτοί που τις καθορίζουν ας είναι προς το καλύτερο, με συνείδηση κι υπευθυνότητα (ιδιότητες που δε γίνεται να μη χαρακτηρίζουν έναν επιστήμονα - προσφιλές θέμα του Benjamin Labatut στο The MANIAC, στο οποίο θα επανέλθω εκτενώς!). Ή με τα υπέροχα αισιόδοξα λόγια της Hannah Arendt:

«Ακόμα και στους πιο ζοφερούς καιρούς δικαιούμαστε να ελπίζουμε ότι θα φωτίσει και ότι το φως δεν θα έρθει από θεωρίες και έννοιες, αλλά μάλλον από το αβέβαιο, τρεμάμενο και συχνά αδύναμο φως που κάποιοι άνδρες και γυναίκες με τη ζωή τους και το έργο τους θα ανάψουν κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις και θα φωτίσουν το διάστημα του χρόνου που τους δόθηκε πάνω στη γη».

Εκλογές 2023: συμμετοχή αποδήμων, καπηλεία με περικεφαλαίες κι ανάγκη προοδευτικής ανασύστασης

Πάει μια βδομάδα από την τελευταία αναμέτρηση των εθνικών εκλογών στην οποία αυτή τη φορά είχαμε τη δυνατότητα κι εμείς οι κάτοικοι του εξωτερικού να λάβουμε μέρος, αφού η κυβέρνηση Μητσοτάκη έκανε όντως πράξη την υπόσχεσή της για την ψήφο των αποδήμων. Έστω κι αν δε συμπεριλήφθηκε η πλειοψηφία των τελευταίων λόγων των απαραίτητων προϋποθέσεων, γεγονός που προκάλεσε πολλή συζήτηση στην ελληνική Διασπορά. 

Εγώ έχοντας φροντίσει να το ενεργοποιήσω, βεβαίως κι άσκησα το δικαίωμά μου να εκφραστώ πολιτικά στη λεγόμενη γιορτή της κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Παρότι σήμερα διατηρώ τις επιφυλάξεις μου για το δικαίωμα αυτό, στο παρελθόν θεωρούσα αυτονόητη υποχρέωση της πολιτείας να το νομοθετήσει επιτέλους. Το σίγουρο είναι ότι όλοι όσοι βρίσκονται εδώ και λίγα χρόνια στο εξωτερικό έχουν πολλούς λόγους να θέλουν με αυτό τον τρόπο να συνδιαμορφώσουν την πολιτική κατάσταση στα πάτρια εδάφη, απ΄ όπου εν πολλοίς αναγκάστηκαν να αποδημήσουν σε αναζήτηση καλύτερων προοπτικών μετά από πολυετή κρίση, κι ενδεχομένως επαναπατριστούν. Μια πολύ ενδιαφέρουσα άποψη περί τους θέματος της ψήφου των αποδήμων εδώ. 

Προσωπικά, πάντως, να πω ότι νιώθω πως με χωρίζουν πολλά πολιτικά «χιλιόμετρα» από την πλειοψηφία της ημεδαπής ελληνικής κοινωνίας όσον αφορά τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πήγα στην κάλπη. Γιατί για μένα στην πρώτη και καλύτερη θέση αυτών των κριτηρίων δεν μπορεί παρά να είναι οι θεσμοί που εξασφαλίζουν τη δημοκρατική λειτουργία. Θεσμοί που κατά τα φαινόμενα πετσοκόφτηκαν κατά την τελευταία μητσοτακική διακυβέρνηση και που πολύ εύστοχα είχε περιγράψει ο καθηγητής Χριστόπουλος με αφορμή το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη εδώ και παραθέτω αποσπασματικά:

"Ασφάλεια λοιπόν! Περί τίνος αλήθεια πρόκειται αυτή η έννοια την οποία επικαλείται διαρκώς η κυβέρνηση, τη στιγμή που εκ του αποτελέσματος ζούμε όσο ανασφαλέστερα θυμόμαστε σε όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης.

Τελικά μάλλον, μιλάμε για κάτι διαφορετικό. Η παράταξη που κυβερνά από το 2019, δεν έχει στο νου της την ασφάλεια παρά μονάχα ως αποτέλεσμα της «πάταξης» της εγκληματικότητας – πραγματικής ή εικαζόμενης. Η ασφάλεια για τους κρατούντες σήμερα είναι το συνώνυμο της «τάξης».

Η ασφάλεια αυτή δεν απειλείται από το δυστύχημα στα Τέμπη, αλλά από τις αντιδράσεις των νέων που σαρώνουν τη χώρα εξαιτίας του. Μπροστά της προστέθηκε το «εθνική», στο όνομα του οποίου η ιδιωτική ζωή και το απόρρητο των τηλεπικοινωνιών κατακρεουργήθηκε τα τελευταία χρόνια με τρόπο ανήκουστο. «Ασφάλεια» είναι τα ιλιγγιώδη ποσά για πολεμικά αεροπλάνα και οπλικά συστήματα, ενώ ταυτόχρονα τις πυρκαγιές περιμένουμε να τις σβήσουν τα νοικιασμένα Canadair και εθελοντές με μάνικες."

Αντιθέτως η ελληνική κοινωνία, στα δικά μου μάτια, μοιάζει να είναι εντελώς εθισμένη σε επιδόματα πάντως τύπου στα πάλαι ποτέ πασοκικά πρότυπα για την καθημερινή επιβίωση, έτσι που προτιμά να εθελοτυφλεί μπροστά σε όσα αρνητικά τολμούν να επιστήσουν την προσοχή όποιες σύγχρονες Κασσάνδρες, απομονώνοντάς τες από το δημόσιο πολιτικό διάλογο. Δεν θέλουν, ρε παιδί μου, να ακούν άλλο για κρίσεις, δεν πάνα καταρρέει ο κόσμος γύρω μας και να βιώνουμε τις συνέπειες στο πετσί μας!

Και σαν να μη φτάνει αυτό δε διστάζουν συνειδητά να αναδεικνύουν αυτούς που τους χαϊδεύουν τα αυτιά με φασίζουσες ιδεολογίες, τάχα διαμαρτυρόμενοι στο πολιτικό κατεστημένο. Πολύ φοβάμαι, όμως, ότι όποιος ψήφισε κόμματα με περικεφαλαίες και τα σχετικά, που του υποδεικνύουν εγκληματίες από φυλακής, δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί πλέον κι ίδιος ως φασίστας, μισάνθρωπος που χαιρέκακα βλέπει εκατοντάδες μετανάστες ναυαγούς να πνίγονται, αρκεί να μη φθαρεί ο ελληνικός πολιτισμός. Τι κι αν τον ερμηνεύουν αυτόν όπως τους καπνίσει!

Η αλήθεια είναι ότι η ακροδεξιά δε σηκώνει κεφάλι μόνο στον ευρωπαϊκό Νότο. Μόλις αυτή τη βδομάδα γίναμε μάρτυρες εδώ στη Γερμανία της εκλογής δημάρχου σε μικρή πόλη του Sachsen-Anhalt υποψήφιο του ακροδεξιού AfD.

Πολλοί οι λόγοι για αυτά τα ανησυχητικά φαινόμενα που οι ειδικοί αναλυτές καλούνται να εντοπίσουν. Ένα όμως είναι σίγουρο: ο λεγόμενος προοδευτικός κόσμος κατακερματισμένος όπως είναι αδυνατεί να αρθρώσει πειστικό λόγο που να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει, αν μη τι άλλο τους νέους. Γιατί μου είναι αδιανόητο μια διόλου αμελητέα μερίδα των νέων να μοιάζει να έχει ακροδεξιά και γενικώς συντηρητικά αντανακλαστικά, δες παρακάτω γράφημα (Πηγή: Pulse, Alco, GPO, Marc, Metron Analysis, MRB)!

 

Αλίμονο αν αυτή η αποκαρδιωτική εικόνα είναι λόγος για παραίτηση! Κάθε άλλο! Αναπόφευκτα μου έρχεται στο νου η υπέροχη συναυλία του Roger Waters το βράδι της πρώτης εκλογικής αναμέτρησης της 21ης Μαΐου κι ό,τι ακριβώς ο τεράστιος τραγουδοποιός προσπαθούσε καθ΄ όλη τη διάρκεια του εντυπωσιακού σόου να μας πείσει να κάνουμε: Resist!

ChatGPT: ορόσημο στην ανθρώπινη Ιστορία

 

Να πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένα σύντομο κείμενο εδώ για τις ανησυχίες μου σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη που μια εφαρμογή της τελευταίας έχει εγείρει εδώ και λίγο καιρό. Και μπορεί μεν, ελλείψει αρκούντως μεγάλης ποσότητας δεδομένων για την «εκπαίδευσή» της, οι αποκρίσεις της στην ελληνική γλώσσα να μην είναι ακόμη πειστικές, αλλά το αντίστοιχο αγγλικό κείμενο παραπάνω, στα δικά μου τουλάχιστον μάτια, μοιάζει αρκετά καλογραμμένο κι έτσι που θίγει μάλιστα πολλές πτυχές του θέματος. Κι αυτή είναι μόνο η αρχή, καθώς θα ακολουθήσουν σταδιακά βελτιωμένες εκδόσεις.

Ο λόγος για το ChatGPT, την πασίγνωστη πλέον, ανοιχτή εφαρμογή bot (δηλαδή ηλεκτρονικού προγράμματος σχεδιασμένου να ανταποκρίνεται στις εισόδους του χρήστη υπό μορφή κειμένου) που η εταιρεία OpenAI λάνσαρε τον περασμένο Νοέμβριο ταράζοντας τα νερά για το μέλλον της ανθρωπότητας υπό το φάσμα της Τεχνητής Νοημοσύνης. Μιας τεχνολογίας που ενώ δεν είναι εντελώς καινούργια, τα επιτεύγματά της την τελευταία δεκαετία, ειδικά με τη χρήση τεχνητών νευρωνικών δικτύων, είναι πραγματικά εντυπωσιακά. 

Αρκεί να αναφέρω ότι το 2016 το λογισμικό AlphaGo της Google κατατρόπωσε τον Κορεάτη παγκόσμιο πρωταθλητή επί δεκαοχτώ φορές στο επιτραπέζιο παιχνίδι Go, σημείο αναφοράς στην πολυπλοκότητα το οποίο επιπλέον απαιτεί στρατηγική σκέψη και διαίσθηση, ικανότητες όχι και τόσο αυτονόητες για έναν υπολογιστή. Να μην πω για το περίφημο τεστ Turing που φαίνεται να μπορούν πλέον να περάσουν επιτυχώς οι «έξυπνες» μηχανές.

Σηματοδοτώντας ένα νέο κατά την άποψή μου ορόσημο, η εν λόγω εφαρμογή θέτει νέες προκλήσεις στη σύνταξη του γραπτού λόγου, μιας κατ΄ εξοχήν έκφρασης της ιδιαιτερότητας του εκάστοτε ανθρώπου. Με τους ειδικούς να κρούουν τον κώδωνα κινδύνου ως προς την αποτελεσματικότητα των σημερινών εκπαιδευτικών συστημάτων. 

Στην κούρσα αυτή, είναι άραγε πλέον μάταια η καλλιέργεια των γλωσσικών ικανοτήτων και της κριτικής σκέψης, αναγκαίων προϋποθέσεων για την άρθρωση ουσιαστικού λόγου; 'Η μήπως σήμερα καθίσταται ακόμη περισσότερο επιτακτική η καλλιέργεια αυτού του είδους των δεξιοτήτων, ούτως ώστε ο άνθρωπος ως δημιουργός ο ίδιος αυτής της τεχνολογικής προόδου να είναι σε θέση να κρίνει χωρίς φόβο και πάθος πώς αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελός του; Μεταθέτοντας το παραπλανητικό δίπολο ανθρώπου-μηχανής στο πεδίο συλλογικής ωφέλειας έναντι ολιγαρχιών πρόθυμων να έχουν αποκλειστικότητα στη χρήση τέτοιας τεχνολογίας. 

Αν και στην παραπάνω απόκριση αναπαράγεται η ανάγκη κοινωνικής δικαιοσύνης, αμφιβάλλω αν μπορούμε να πάρουμε απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα έτσι απλά από μια «έξυπνη» μηχανή!

Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Harari, το καλύτερο εφόδιο των παιδιών μας εν όψει αυτών των προκλήσεων δεν μπορεί παρά να είναι να τους εμφυσήσουμε «το στοιχείο να χτίζουν την ταυτότητά τους και την προσωπικότητά τους με τέτοιο τρόπο ώστε να υποδέχονται παρά να αντιστέκονται στις μελλοντικές αλλαγές». Άλλωστε, κατά τους ειδικούς της επιστήμης της Βιολογίας, η προσαρμοστικότητα έχει αποτελέσει το πιο αποφασιστικό χαρακτηριστικό στην εξέλιξη των ειδών, με όσα το έχουν οξυμένο εν τέλει να επιβιώνουν. 

Κι επειδή πολλά από αυτά τα είδη κι ειδικά το homo sapiens χαρακτηρίζει κι η ανάγκη κοινωνικότητας, σε αυτό το τοπίο αξίζει να επανεξεταστεί η αξία των κοινωνικών σχέσεων. Σε μια πολύχρονη μελέτη ομάδας ερευνητών του Χάρβαρντ για το τι κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους, το συμπέρασμα ως προς το «κλειδί» της ευτυχίας ήταν οι καλές διαπροσωπικές σχέσεις. Η τάση που διαφάνηκε ήταν ότι όσο πιο στενό ήταν το πλέγμα των διαπροσωπικών σχέσεων που διατηρούσαν οι συμμετέχοντες, τόσο πιο συχνά ήταν τα θετικά συναισθήματα που νιώθανε.

Για να είμαι ειλικρινής, προσωπικά δεν εκπλήσσομαι καθόλου! Η πρόσφατη εμπειρία της πανδημίας κατέστησε αν μη τι άλλο σαφές πόσο ζωτικής σημασίας είναι η κοινωνικότητα. Μιλώντας όμως για Τεχνητή Νοημοσύνη, δεν μπορώ να παραλείψω να αναφερθώ στους αλγόριθμους των κοινωνικών δικτύων κι ακόμη πιο συγκεκριμένα των ποικίλων εφαρμογών dating στις μέρες μας. Πρόκειται για κοινό μυστικό ότι η αναζήτηση συντροφικότητας στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις δε γίνεται  παρά με τη χρήση ως επί το πλείστον τέτοιου είδους μέσων. Πράγμα από μόνο του διόλου κακό όταν οι ρυθμοί της καθημερινότητας δεν αφήνουν πολλά περιθώρια. Εξάλλου μου είναι γνωστές πολλές επιτυχημένες γνωριμίες μέσω αυτής της οδού. 

Πολλές δεκαετίες, στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες τουλάχιστον, αφότου η αναζήτηση συντρόφου έπαψε κατά κόρον να είναι υπόθεση απόφασης των γονέων, ενός ποιμένα ή οποιασδήποτε άλλης αυθεντίας, παρά προσωπική επιλογή με βάση τα συναισθήματα, αναρωτιέμαι απλά αν είναι διαφανή στους χρήστες τα κριτήρια με τα οποία αυτές οι εφαρμογές τους προτείνουν ταιριαστούς συντρόφους. Και λέγοντας για τέτοιους, μήπως είναι τελικά ανώφελη η συνεχής αναζήτηση του απόλυτα ταιριαστού συντρόφου σε μια ευρεία «αγορά» επιλογών εύκολα προσφερόμενων στην οθόνη του κινητού τους;

Θα κλείσω λέγοντας ότι θυμάμαι ακόμη πολύ έντονα πόσο στο πλαίσιο αυτό έμεινα προβληματισμένος βλέποντας την ταινία «Δικός της» (Her, 2013), όπου ένα προηγμένης τεχνολογίας λειτουργικό σύστημα καταφέρνει να «διαβάσει» τόσο καλά τον πρωταγωνιστή ώστε να γίνει το τέλειο άλλο μισό του με ό,τι συνεπάγεται αυτό σταδιακά για την πραγματική του ζωή. Είμαστε άραγε σε αυτό το κατώφλι;

 

Η ευτυχία στο πρόσωπο του Θίοντορ Τουόμπλι (Joaquin Phoenix), πρωταγωνιστή της ταινίας, έχοντας βρει την ιδανική σύντροφο σε ένα λογισμικό!

 

 

ΥΓ: η σύνταξη αυτού του κειμένου μού πήρε μερικές ωρίτσες, χρόνο σαφώς υπερπολλαπλάσιο σε σχέση με αυτόν που χρειάζεται το ChatGPT για τις καλογραμμένες απαντήσεις του!

Το αναγνωστικό διαμάντι της χρονιάς

Οι πρώτες μέρες της νέας χρονιάς άρχισαν κιόλας να κυλάν γρήγορα μέσα από την καθημερινότητα στην οποία επιστρέψαμε. Θα σταθώ με πείσμα, λοιπόν, σήμερα το βράδυ να καταγράψω εδώ ένα ανάγνωσμα από αυτά της προηγούμενης χρονιάς που τολμώ να κατατάξω στα καλύτερά μου έως τώρα. 

 

Με φόντο την υπαρξιακή αγωνία και σαφείς διαστάσεις περί την ανθρώπινη μοναξιά κι αξιοπρέπεια στο φάσμα του θανάτου, η Έρημος των Ταρτάρων του Ντίνο Μπουτζάτι δε γινόταν να μη με κερδίσει ως αναγνώστη με τέτοιες ανησυχίες. Με γραμμική κι απέριττη γραφή ο συγγραφέας περιγράφει πώς ένας νεαρός αξιωματικός ξεκινά και τελικά μένει για μια ζωή σε ένα υποβλητικό απομονωμένο οχυρό, περιμένοντας τους θρυλικούς εχθρούς από το Βορρά. Παράλληλα όμως πλάθεται μια υπέροχη αλληγορία που εύκολα φέρνει στο μυαλό τους καβαφικούς στίχους του «Περιμένοντας τους βαρβάρους».

 

Ενδεικτικό το παρακάτω απόσπασμα* που η μουσική υπόκρουση του Boléro του Raval θα έντυνε δεόντως:

 

 

© https://www.nicolaferrarese.com/personal-project-1

«Ξαπλωμένος στο στενό κρεβάτι, έξω απ' την άλω της λάμπας πετρελαίου, ενώ αναλογιζόταν τη ζωή του, ο Τζοβάνι Ντρόγκο αντιθέτως αποκοιμήθηκε ξαφνικά. Και στο μεταξύ, ακριβώς εκείνη τη νύχτα -ω, αν το ήξερε, ίσως να μην είχε διάθεση να κοιμηθεί, ακριβώς εκείνη τη νύχτα άρχιζε για κείνον η αναπόδραστη φυγή του χρόνου. 

 

»Μέχρι τότε όδευε στην ξένοιαστη ηλικία της πρώτης νιότης, σ' έναν δρόμο που παιδιά όταν είμαστε μας φαίνεται ατέλειωτος, όπου τα χρόνια κυλούν αργά και με ανάλαφρο βήμα, έτσι ώστε κανένας δεν δίνει σημασία στο φευγιό τους. Βαδίζεις ήρεμα, κοιτάζοντας γύρω σου με περιέργεια, δεν υπάρχει λόγος να βιαστείς, κανένας δεν σε σπρώχνει από πίσω και κανένας δεν σε περιμένει, ακόμα και οι φίλοι προχωρούν ξέγνοιαστοι, σταματώντας συχνά για να αστειευτούν. Από τα σπίτια, στις πόρτες, οι μεγάλοι άνθρωποι χαιρετούν καλοσυνάτα και γνέφουν δείχνοντας τον ορίζοντα με χαμόγελα όλο νόημα· έτσι η καρδιά αρχίζει να χτυπάει στον παλμό ηρωικών και τρυφερών πόθων, προγεύεται τα εκπληκτικά πράγματα που περιμένουν παρακάτω· ακόμη δεν φαίνονται, όχι, αλλά είναι σίγουρο, απολύτως σίγουρο ότι μια μέρα θα έρθουν. 

 

»Έχει πολύ ακόμα; Όχι, αρκεί να διασχίσεις το ποτάμι εκεί κάτω στο βάθος, να περάσεις εκείνους τους πράσινους λόφους. Ή μην τυχόν έχεις ήδη φτάσει; Δεν είναι άραγε εκείνα τα δέντρα, εκείνα τα λιβάδια, αυτό το άσπρο σπίτι όλα όσα ψάχναμε; Για μερικές στιγμές έχει κανείς την εντύπωση πως ναι, και θα ήθελε να σταματήσει. Μετά ακούει να λένε ότι το καλύτερο είναι πιο μπροστά και ξαναπαίρνει δίχως δυσκολία τον δρόμο. 

 

»Έτσι συνεχίζεται η πορεία σε μια γεμάτη εμπιστοσύνη αναμονή και οι μέρες είναι μακριές και ήρεμες, ο ήλιος λάμπει ψηλά στον ουρανό και δείχνει να μην έχει ποτέ διάθεση να βασιλέψει. 

 

»Αλλά κάποια στιγμή, σχεδόν ενστικτωδώς, γυρίζεις το κεφάλι και βλέπεις πίσω σου μια σφαλιστή πόρτα, που φράζει τον δρόμο του γυρισμού. Τότε νιώθεις πως κάτι έχει αλλάξει, ο ήλιος δεν μοιάζει πια ακίνητος, αντιθέτως μετακινείται γοργά, αλίμονο, δεν προλαβαίνεις να τον κοιτάξεις και έχει ήδη γείρει στην άκρη του ορίζοντα, αντιλαμβάνεσαι ότι τα σύννεφα δεν λιμνάζουν πια στους γαλάζιους κόλπους τ' ουρανού αλλά το σκάνε σπρώχνοντας το ένα το άλλο, τόση είναι η αδημονία τους· καταλαβαίνεις ότι ο χρόνος περνά και ότι μια μέρα ο δρόμος θα τελειώσει. 

 

»Κλείνουν κάποια στιγμή πίσω μας μια βαριά πόρτα, την κλειδώνουν εν ριπή οφθαλμού και δεν προλαβαίνεις να γυρίσεις. Αλλά ο Τζοβάνι Ντρόγκο εκείνη τη στιγμή κοιμόταν ανίδεος και χαμογελούσε στον ύπνο του όπως κάνουν τα παιδιά. 

 

»Θα περάσουν μέρες προτού ο Ντρόγκο καταλάβει τι συνέβη. Θα είναι τότε σαν να ξυπνά. Θα κοιτάξει γύρω του δύσπιστος· μετά θα ακούσει ένα συγκεχυμένο ποδοβολητό πίσω του, θα δει τους άλλους, που έχουν ξυπνήσει πριν από αυτόν, που τρέχουν λαχανιασμένοι και τον προσπερνούν για να φτάσουν πρώτοι. Θα ακούσει το χτυποκάρδι του χρόνου να μετρά άπληστα τη ζωή. Στα παράθυρα δεν θα ξεπροβάλλουν πια χαμογελαστές φιγούρες, αλλά πρόσωπα ακίνητα και αδιάφορα. Κι αν εκείνος ρωτήσει πόσος δρόμος τού απομένει, αυτοί θα γνέψουν πάλι προς τον ορίζοντα, δίχως καλοσύνη όμως, δίχως χαρά. Στο μεταξύ, οι σύντροφοι θα χαθούν απ' το οπτικό του πεδίο, κάποιοι θα μείνουν πίσω αποκαμωμένοι, κάποιοι άλλοι αντιθέτως έχουν φύγει μπροστά, τώρα πια δεν είναι παρά μια μικροσκοπική κουκκιδίτσα στον ορίζοντα. 

 

»Πίσω από εκείνο το ποτάμι θα πει ο κόσμος, ακόμα δέκα χιλιόμετρα κι έφτασες. Αντιθέτως, ο δρόμος δεν τελειώνει ποτέ, οι μέρες μικραίνουν όλο και περισσότερο, οι συνταξιδιώτες αραιώνουν όλο και περισσότερο, στα παράθυρα στέκονται απαθείς χλωμές φιγούρες που κουνούν το κεφάλι. 

 

»Μέχρι που ο Ντρόγκο θα μείνει τελείως μόνος και στον ορίζοντα, να, η γραμμή μιας απέραντης, ακίνητης, μολυβένιας θάλασσας. Πλέον θα είναι κουρασμένος, τα σπίτια κατά μήκος του δρόμου θα έχουν σχεδόν όλα τα παράθυρα κλειστά και τα λιγοστά πρόσωπα που θα φαίνονται θα του απαντήσουν με μια αποκαρδιωτική χειρονομία: το καλό ήταν πίσω, πολύ πίσω, κι εκείνος πέρασε από μπροστά χωρίς να το ξέρει. Ω, είναι πολύ αργά τώρα πια για να γυρίσει, πίσω του μεγαλώνει η βουή του πλήθους που τον ακολουθεί, σπρωγμένο απ' την ίδια ψευδαίσθηση, αν και ακόμη δεν φαίνεται στον έρημο άσπρο δρόμο. 

 

»Ο Τζοβάνι Ντρόγκο τώρα κοιμάται μέσα στο τρίτο φυλάκιο. Ονειρεύεται και χαμογελά. Είναι απ' τις τελευταίες φορές που του έρχονται μες στη νύχτα οι γλυκές εικόνες ενός κόσμου ολοκληρωτικά ευτυχισμένου. Αλίμονο, αν μπορούσε να δει τον εαυτό του, πώς θα είναι μια μέρα, εκεί όπου τελειώνει ο δρόμος, ασάλευτος στην ακτή μιας μολυβένιας θάλασσας, κάτω από έναν γκρίζο ομοιόμορφο ουρανό και γύρω του ούτε ένα σπίτι ούτε ένας άνθρωπος, ούτε ένα δέντρο ούτε καν ένα χορταράκι, τα πάντα έτσι από αμνημονεύτων χρόνων».

 

 

Όταν πρωτοσυναντηθήκαμε σε ένα καφέ με θέα το Θερμαϊκό!

 

Τέτοια αναγνώσματα αν μη τι άλλο σου θυμίζουν ότι αξίζει να ζεις την κάθε στιγμή, να εκτιμάς τις μικρές χαρές που σου προκύπτουν, χωρίς να περιμένεις τις μεγάλες που σχεδιάζεις να έρθουν. Μακάρι η νέα χρονιά να επιφυλάσσει πολλές τέτοιες εκπλήξεις, αναγνωστικών συμπεριλαμβανομένων όπως αυτό το αριστούργημα του Μπουτζάτι!

 

*Μετάφραση Μαρίας Οικονομίδου από την έκδοση Μεταίχμιο. 

ΥΓ: Το βιβλίο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1976 από το σκηνοθέτη Βαλέριο Τζουρλίνι κι ακόμη είμαι σε δίλημμα για το αν θέλω να την δω την ταινία, φοβούμενος μήπως μου χαλάσει ό,τι η φαντασία μου δημιούργησε διαβάζοντας τις γραμμές του Μπουτζάτι.